Το κοινωνικό κράτος αποτέλεσε για μερικές δεκαετίες
ένα πρότυπο, υλοποιημένο ή επιθυμητό, για τις καπιταλιστικές κοινωνίες όλου του
πλανήτη. Οι παραλλαγές του, που άνθησαν στην Ευρώπη κατά την περίοδο μετά τον
2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, υλοποιούσαν ή υποσχόταν να υλοποιήσουν έναν “υπαρκτό
καπιταλισμό” όπου το “κοινωνικό ζήτημα” του 19ου αιώνα έχει πλέον επιλυθεί, με
τη σταθερή απασχόληση, τη χαμηλή ανεργία, αλλά και τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα
για όλους, όπως και τα δικαιώματα στην περίθαλψη και ένα σύνολο κοινωνικών
υπηρεσιών.
Το γεγονός μάλιστα οτι ο “υπαρκτός σοσιαλισμός”
εφάρμοσε μια δική του παραλλαγή κοινωνικού κράτους, λιγότερο αποδοτικού αν και
περισσότερο εξισωτικού (με εξαιρέσεις για κάποιες κοινωνικές κατηγορίες), έκανε
ώστε να αποτελούν όλα αυτά τα δικαιώματα έναν κοινωνικό πολιτισμό αξιοθαύμαστο
και θεωρούμενο αξεπέραστο από τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, στην
Ευρώπη αλλά και στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου όπου υπήρχε - όλο και
περισσότερο - πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες ζωής στον
αναπτυγμένο κόσμο.
Η δεσπόζουσα αυτή θέση του κοινωνικού κράτους στην
αντίληψη των ευρωπαϊκών κοινωνιών για το παρόν και το μέλλον τους, είναι κατά
πάσα πιθανότητα μια από τις αιτίες
που η σταδιακή και συστηματική υπονόμευση αυτών των κατακτήσεων κατά τα
τελευταία 35 με 40 χρόνια, στο σύνολο του αναπτυγμένου αλλά και του
αναπτυσσόμενου κόσμου, δεν θεωρήθηκε ισχυρή ένδειξη της αλλαγής υποδείγματος
από τον ίδιο τον καπιταλισμό και επομένως της ανάγκης εξεύρεσης νέου οράματος
και νέας στρατηγικής για τη διαφύλαξη του συστήματος εγγύησης των κοινωνικών
δικαιωμάτων.
Όπως εξηγεί ο καθηγητής Σάββας Ρομπόλης, στο
τελευταίο του βιβλίο με τίτλο “Οικονομική κρίση και κοινωνικό κράτος: από το
κράτος πρόνοιας στο κράτος φιλανθρωπίας”[1] η ένταξη του
κοινωνικού κράτους στην καπιταλιστική διαδικασία αποτέλεσε τη βασική προϋπόθεση
της αποδυνάμωσής του. Πράγματι, η προσπάθεια από τη δεκαετία του 80 στην Ελλάδα, συγκρότησης ενός κοινωνικού
κράτους συμπίπτει με την πρώτη περίοδο επικράτησης των θεωριών και πρακτικών
που αμφισβήτησαν στο σύνολο της Ευρώπης το ρόλο και την ενίσχυση του δημόσιου
τομέα και των κοινωνικών πολιτικών, και επομένως ο συμβιβασμός της επέκτασης
του κοινωνικού κράτους και της συνέχισης της καπιταλιστικής ανάπτυξης
πραγματοποιήθηκε σε βάρος του πρώτου και συνέβαλε μάλιστα στο ξέσπασμα του
κρίσης χρέους στο τέλος της προηγούμενης δεκαετίας.
Ο Σάββας Ρομπόλης εξηγεί συστηματικά και λεπτομεριακά
στο βιβλίο του την εξέλιξη που οδήγησε στην κρίση, αλλά και τη δραματική
επιτάχυνση της επίθεσης στο κοινωνικό κράτος κατά τα χρόνια των μνημονίων, που
διαμορφώνει πλέον το κράτος φιλανθρωπίας, δηλαδή της ανεπαρκούς και επιλεκτικής
κάλυψης κοινωνικών αναγκών που συνδυάζεται με την προοπτική της ανάπτυξης του
τομέα των ιδιωτικών υπηρεσιών. Αυτό που βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας είναι η
ολοκλήρωση της διαδικασίας αλλαγής υποδείγματος, η καταστροφή δηλαδή του
κοινωνικού κράτους όπως το ξέραμε. Και αυτή η νέα εκδοχή της αντιμετώπισης του
“κοινωνικού ζητήματος”, διαμορφώνεται την ίδια στιγμή που η ελληνική οικονομία
και οι οικονομίες της νότιας Ευρώπης ευρύτερα, έχουν εισέλθει σε μια περίοδο
ύφεσης, ενώ η πλέον “αισιόδοξη” πρόβλεψη είναι αυτή μιας “άνεργης ανάπτυξης”,
σύμφωνα με την διατύπωση που χρησιμοποιεί ο Ρομπόλης, η οποία θα μονιμοποιήσει
την οξύτητα των κοινωνικών προβλημάτων.
Η αναγκαιότητα που υποστηρίζει ο επιστημονικός
διευθυντής του Ινστιτούτου
Εργασίας, είναι αυτή μια ανασύστασης της παραγωγικής και κοινωνικής βάσης της
οικονομίας, με ένα πρότυπο “οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της οικονομίας
της αλληλεγγύης, [που] θα εγκαθιδρύσει θεσμούς κοινωνικής συνεργασίας και θα
αναπτύξει πολιτικές αναδιανομής του εισοδήματος (δημόσιος πόλος), πολιτικές
κοινωνικής αλληλεγγύης και αμοιβαιότητας (κοινωνικός πόλος) και πολιτικές
δυναμικής ανάπτυξης και διασύνδεσης των οικονομικών και κοινωνικο-πολιτικών
λειτουργιών (αναπτυξιακός πόλος)”.
“Βέβαια - προσθέτει - η μετάβαση αυτή από τη διανόηση
της κρίσης και την οικονομία της αγοράς, στη διανόηση της εναλλακτικής
προοπτικής και την οικονομία των δημόσιων πολιτικών και της αλληλεγγύης, που
αποτελεί το γρήγορο άλμα πρίν τη φθορά, προϋποθέτει, στο πλαίσιο της δομικής
διασύνδεσης του ‘οικονομικού’, του ‘κοινωνικού’ και του ‘πολιτικού’ στοιχείου του
νέου τύπου οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας, ικανούς και υπεύθυνους
πολιτικούς σχηματισμούς, ισχυρά και ανεξάρτητα συνδικάτα, αξιόπιστα και
δυναμικά κοινωνικά κινήματα, καθώς και δυναμικές και καινοτομικές επιχειρήσεις
ανεξαρτήτως του μεγέθους τους”.
Το περιεχόμενο και τα συμπεράσματα της ανάλυσης του
Σάββα Ρομπόλη σχετικά με την εξέλιξη του κοινωνικού κράτους, είναι το προϊόν
μιας πολύχρονης επιστημονικής αλλά και πρακτικής ενασχόλησης με το σύστημα
κοινωνικής ασφάλισης, και μιας πλούσιας εμπειρίας σε ότι αφορά τη συγκριτική
παρακολούθηση των αντίστοιχων συστημάτων στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Συγχρόνως
όμως, η διατύπωση των προτάσεών του σχετικά με τα χαρακτηριστικά ενός
εναλλακτικού οικονομικού και κοινωνικού προσανατολισμού για την Ελλάδα και για
την Ευρώπη, είναι το προϊόν μιας σωρευτικής συνθετικής δουλειάς, κατά τη
διάρκεια μιας εικοσαετίας, του επιστημονικού διευθυντή του Ινστιτούτου Εργασίας
ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ, του θεσμού εκείνου δηλαδή που αποτέλεσε στην Ελλάδα τη μόνη μη
συστημική και έγκυρη πηγή επιστημονικών αναλύσεων σχετικά με τις επιπτώσεις των
οικονομικών, κοινωνικών και θεσμικών εξελίξεων σε ότι αφορά τον κόσμο της
εργασίας.
[1]
Σάββας Γ. Ρομπόλης, Οικονομική κρίση και κοινωνικό κράτος: από το κράτος
πρόνοιας στο κράτος φιλανθρωπίας, Θεσσαλονίκη 2012, Εκδόσεις Επίκεντρο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου