Στηρίζοντας τις συνεταιριστικές πρωτοβουλίες, σχεδιάζοντας την οικονομία των αναγκών

Απαντήσεις σε 4 ερωτήματα!

Εισαγωγή

Οι συνεταιριστικές πρωτοβουλίες αποτελούν δραστηριότητες που εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, οι οποίες επιδιώκουν πιό συγκεκριμένα να παράγουν αγαθά, ή να προσφέρουν υπηρεσίες, δημιουργώντας θέσεις εργασίας, σε συνθήκες ισότιμου εσωτερικού καταμερισμού εργασίας και δημοκρατικών διαδικασιών λήψης των αποφάσεων. Η επιδίωξη της οικονομικής βιωσιμότητας συνδέεται συχνά με ένα κοινωνικό σκοπό, που μπορεί να είναι απλώς η αύξηση της απασχόλησης, αλλά και η προσφορά ειδικών αγαθών ή υπηρεσιών, που διαφοφροποιούνται σε σχέση με τα αντίστοιχα προσφερόμενα από την αγορά ή τις δημόσιες υπηρεσίες.

Η σημασία της ΒΙΟΜΕ

Ποιών δυνατοτήτων, ποιών προοπτικών, είναι το παράδειγμα και ο προάγγελος η ΒΙΟΜΕ; Δεν είμαστε στη δεκαετία του 80, όταν οι εργαζόμενοι σε “προβληματικές” επιχειρήσεις επέλεγαν αυτοδιαχειριστικά σχήματα για να επιβάλουν αυτή τη μορφή διατήρησης της απασχόλησης. Αυτά συνέβαιναν, σημειωτέον την ίδια στιγμή που στην Ισπανία, για τους ίδιους λόγους, γεννιόταν οι “εταιρίες εργαζομένων” (sociedades laborales), αλλά στην Ελλάδα η λυσσαλέα εργοδοτική αντίδραση και η υπο διαμόρφωση συνδικαλιστική γραφειοκρατία έβλεπαν σε αυτές τις μορφές εργατικής οργάνωσης τους αντιπάλους που έπρεπε να σβηστούν από τον βιομηχανικό χάρτη.

Η έξοδος από το ευρώ από τη σκοπιά του σχεδίου ανασυγκρότησης

Τα αλλεπάλληλα κύματα μνημονιακών πολιτικών έχουν οδηγήσει σε δραματικές μειώσεις των εισοδημάτων με ταυτόχρονη διεύρυνση των ανισοτήτων και της φτώχειας, και σε παροπλισμό έμψυχου και άψυχου παραγωγικού δυναμικού, με αύξηση της ανεργίας σε πρωτοφανή διεθνώς επίπεδα, χωρίς κάν να έχει διευθετηθεί οριστικά το πρόβλημα του χρέους. Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα η συζήτηση για τη χάραξη ενός νέου προσανατολισμού για την οικονομία, δεν μπορεί παρά να στραφεί γύρω από την ιδέα της ανασυγκρότησης και της οικοδόμησης ενός νέου προτύπου κοινωνικής δικαιοσύνης και παραγωγικής ισορροπίας με το διεθνή περίγυρο. Η ρήξη επομένως με τις μνημονιακές λογικές απαιτεί μια ουσιαστική αλλαγή του κοινωνικού συσχετισμού δυνάμεων και τη δυνατότητα αξιοποίησης των πρόσθετων πόρων και των νέων πολιτικών που απαιτεί η επίτευξη του παραπάνω στόχου.

Προϋποθέσεις της ανασυγκρότησης μετά την επιτυχία του νεοφιλελεύθερου σχεδίου

Για να κατανοήσουμε τις διαστάσεις που έχει στην Ευρώπη η πολλαπλή σημερινή κρίση, πρέπει να θυμηθούμε οτι όλα ξεκίνησαν όταν κατά τη δεκαετία του 70, φάνηκε πλέον οτι οι συνταγές της “ένδοξης τριακονταετίας” και οι ελπίδες που γέννησαν στις λιγότερο αναπτυγμένες και θεσμικά συγκροτημένες χώρες, δεν είχαν πλέον καμμία σχέση με ότι θα συνέβαινε στο μέλλον. Επειδή όμως οι αναφορές στην ανάπτυξη και το “ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο” διατηρήθηκαν στον πολιτικό λόγο των περισσοτέρων κομμάτων, αλλά και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι συζητήσεις για την επόμενη κάθε φορά φάση της “ευρωπαϊκής οικοδόμησης”, φαινόταν – και φαίνεται σήμερα – να επιστρέφουν στη νοσταλγία - και τη δυνατότητα – ενός παλιού καλού “ευρωπαϊσμού”, και να ξεχνιέται οτι η στρατηγική που υλοποιείται είναι εντελώς διαφορετική.

Οι δύο κύκλοι της ανασυγκρότησης

Ενώ υποστηρίζουμε οτι είναι αναγκαίο ένα συνολικό σχέδιο ανασυγκρότησης, διαπιστώνουμε συγχρόνως οτι καθώς η υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου είναι μια υπόθεση μεσο-μακροπρόθεσμη, πρέπει να μιλήσουμε για δύο κύκλους της ανασυγκρότησης:

-       ο πρώτος κύκλος αφορά την κάλυψη άμεσων αναγκών του πληθυσμού (αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης) και τη δραστηριοποίηση του εν δυνάμει παραγωγικού ιστού, για την κάλυψη αναγκών και την αύξηση της απασχόλησης, με το χαμηλότερο δυνατό κόστος,

-       ο δεύτερος κύκλος είναι αυτός κατά τον οποίο υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι για την πραγματοποίηση επενδύσεων και την υλοποίηση του ολοκληρωμένου σχεδίου ανασυγκρότησης.

Γιατί κάποιες αλληλέγγυες εθελοντικές δραστηριότητες περιλαμβάνονται στην Αλληλέγγυα Οικονομία;

Κατά τη συζήτηση για την Αλληλέγγυα Οικονομία έχει σημασία να τεθούν τα όρια αυτού του συνόλου δραστηριοτήτων. Ειδικότερη σημασία έχει το κατά πόσο αλληλέγγυες δραστηριότητες οι οποίες βασίζονται αποκλειστικά σε εθελοντική εργασία και σε εθελοντική προσφορά πόρων (συσσίτια, διανομές τροφίμων, κοινωνικά ιατρεία, οργάνωση αγορών “χωρίς μεσάζοντες”, κ.α.), δραστηριότητες που έχουν κυρίως αναπτυχθεί στην Ελλάδα μετά την κρίση, μπορεί να θεωρηθούν μέρος της Αλληλέγγυας Οικονομίας.

Με την ευκαιρία όμως είναι χρήσιμο να διευκρινιστεί αρχικά ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στην Κοινωνική Οικονομία και την Αλληλέγγυα Οικονομία, και πότε μπορούμε να τις αντιμετωπίζουμε ως έναν ενιαίο χώρο και πότε πρέπει να τις διαχωρίζουμε.

Το βάθος της συζήτησης για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία

Τί είναι η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία; Είναι μια εκτροπή, πρακτική και ιδεολογική, από το σωστό δρόμο της ταξικής πάλης; Είναι μια σειρά από πρωτοβουλίες με κοινωνικούς και αλληλέγγυους στόχους που αναπτύσσονται και εξελίσσονται παράλληλα με την καπιταλιστική οικονομία; Είναι ένα εργαλείο της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης για να αξιοποιηθεί μια ευέλικτη εργατική δύναμη σε περιθωριακά υποκατάστατα κοινωνικών υπηρεσιών; Είναι ένας προάγγελος μιας κοινωνίας των “συνεταιρισμένων παραγωγών”;

Προτάσεις στρατηγικής προσέγγισης και κατευθύνσεων πολιτικής σχετικά με την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία

1. Ορισμοί

Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (ΚΑΟ) αποτελείται από τις συνεταιριστικές επιχειρήσεις, τις οργανώσεις και τα κοινά ταμεία ομάδων εργαζομένων ή πολιτών, που συγκροτούνται για την εκπλήρωση ενός κοινωνικού σκοπού, όπως η δημιουργία θέσεων απασχόλησης, η προσφορά προνοιακών υπηρεσιών, η προσφορά υπηρεσιών περίθαλψης ή άλλων κοινωνικών υπηρεσιών. Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική πολλοί από αυτούς τους συνεταιρισμούς, οργανώσεις ή ομάδες μπορεί να επιδοτούνται από κρατικούς ή δημόσιους θεσμούς, που αναγνωρίζουν τη κοινωνική χρησιμότητα του προσφερόμενου έργου. Ένα μέρος αυτών των συνεταιρισμών, οργανώσεων ή ομάδων λειτουργούν με διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας και εγκαθιδρύουν μεθόδους εξισωτικές ώς προς την κατανομή του πλεονάσματος (σε είδος ή χρήμα) των δραστηριοτήτων τους, που οδηγούν είτε σε απόλυτα ίσες αμοιβές, είτε σε καθορισμένες διαφοροποιήσεις των αμοιβών αυτών. Οι τελευταίες αυτές οντότητες, που συνδυάζουν τον κοινωνικό σκοπό, την άμεση δημοκρατία και τις εξισωτικές μεθόδους αμοιβών, και είναι παρούσες σε όλες τις χώρες με αναπτυγμένη ΚΑΟ, εντάσσονται στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο που ασκεί κριτικήν στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, και περιγράφονται συχνά - αν και όχι πάντα - με τον όρο Αλληλέγγυα Οικονομία.

Η δυναμική της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και η στρατηγική για την ανασυγκρότηση

1. Εισαγωγή

Η συζήτηση για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία έχει συνδεθεί στην Ελλάδα κατά τα χρόνια της κρίσης με δύο στρατηγικούς προβληματισμούς: τον πιθανό ρόλο αυτού του τομέας δραστηριοτήτων σε οτι αφορά την αύξηση της απασχόλησης κατά την περίοδο ανασυγκρότησης της παραγωγικής δραστηριότητας με αφετηρία τα σημερικά υψηλά ποσοστά ανεργίας, και από την άλλη τη δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων που όχι μόνο έρχονται σε ρήξη με την οικονομία της αγοράς, ως προς τις επιλογές τους και τις μεθόδους οργάνωσης και σχεδιασμού τους, αλλά μπορούν να διαμορφώσουν και ένα συσχετισμό δυνάμεων με ανατρεπτικές επιπτώσεις σχετικά με τη συνολική λειτουργία της οικονομίας.

Είναι χρήσιμο να επισημάνει κανείς από την αρχή οτι το φαινόμενο των πρωτοβουλιών κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στη χώρα μας έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Προκαλείται η εμφάνιση τέτοιων πρωτοβουλιών από την ταχύτατη επιδείνωση των προβλημάτων της ανεργίας, της καταστροφής παραγωγικού δυναμικού και κοινωνικών θεσμών, χωρίς συγχρόνως να υπάρχει μια ισχυρή παράδοση σε αυτό τον τομέα. Ο κύριος όγκος τους αποτελείται από πρωτοβουλίες οι οποίες προσφέρουν αγαθά ή υπηρεσίες μέσω εθελοντικής εργασίας (κοινωνικά ιατρεία, συσίτια, οργάνωση αγορών “χωρίς μεσάζοντες”), ενώ έχουν αναπτυχθεί αρκετές συνεταιριστικές επιχειρήσεις και έχουν επίσης δημιουργηθεί δίκτυα τοπικών νομισμάτων ή τραπεζών χρόνου.

Η αναγκαία οδός των εναλλακτικών μέσων πληρωμών και χρηματοδοτήσεων

Αν η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 έδειξε οτι η παντοδυναμία του ιδιωτικού τραπεζικού κεφαλαίου έχει πλέον εγκαταστήσει τον καπιταλισμό σε μια περίοδο κατάργησης του συνόλου των κοινωνικών κατακτήσεων του κόσμου της εργασίας, έδειξε επίσης οτι η εξασφάλιση αυτής της παντοδυναμίας και η αναπαραγωγή της αποτελεί έργο των κρατικών πολιτικών, τόσο με την ευρωπαϊκή όσο και με την αμερικανική εκδοχή τους.

Στη ρίζα αυτής της ισχύος του ιδιωτικού κεφαλαίου βρίσκεται η παραχώρηση σε αυτό της αποκλειστικής σχεδόν δυνατότητας δημιουργίας χρήματος. Η χρηματοδότηση της οικονομίας πέρασε εδώ και τρείς δεκαετίες στον καπιταλιστικό κόσμο, στον ιδιωτικό τραπεζικό δανεισμό, και η εξασφάλιση της κερδοφορίας των τραπεζών σε συνθήκες υπερχρέωσης της οικονομίας (και υπερσυσσώρευσης παραγωγικού κεφαλαίου) αποτελεί πλέον το πραγματικό πεδίο άσκησης των οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών.

Το βάθος του προβλήματος

1. Εισαγωγή

Η “ελληνική κρίση” έχει παρουσιαστεί και παρουσιάζεται ακόμα ως μια ιδιαίτερη περίπτωση στην Ευρώπη. Όσο όμως εξελίσσεται η κρίση χρέους και η οικονομική στασιμότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο ενισχύεται η υπόθεση οτι τα χαρακτηριστικά αλλά και το βάθος της ελληνικής κρίσης δεν είναι παρά μια καθαρότερη και ιδιαίτερα διαφωτιστική εκδήλωση της γενικότερης αδυναμίας του καπιταλισμού να επιβιώσει χωρίς συνεχή διεύρυνση των ανισοτήτων και δραματικές για τις κοινωνίες μεταβολές στον κοινωνικό, περιβαλλοντικό και παραγωγικό τομέα.

Από το Σύνταγμα του 2011, στην ΕΡΤ του 2013: ή από τη μαζική καταγγελία στην κοινωνική στήριξη του δημοσίου συμφέροντος

Συμφωνούμε όλοι οτι αντιμνημονιακή Αριστερή κυβέρνηση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την έντονη παρουσία της λαϊκής κινητοποίησης. Δεν εννοούμε όμως όλοι την ίδια μορφή κινητοποίησης. Για κάποιους η ψήφος στις εκλογές θα είναι η κύρια εκδήλωση της λαϊκής θέλησης, για άλλους θα είναι η μαζική παρουσία των κινητοποιημένων εργαζομένων και πολιτών “στους δρόμους”, και για άλλους θα είναι οι ταυτόχρονες κινητοποιήσεις σε συγκεκριμένα σημεία του παραγωγικού, κοινωνικού και θεσμικού ιστού, που δε θα δηλώσουν μόνο την άρνηση των μνημονιακών αποφάσεων, αλλά θα οικοδομήσουν επίσης κοινωνικές συμμαχίες και θα υιοθετήσουν στόχους που αποτελούν συστατικά μιας ανατρεπτικής διαδικασίας.

Διανοητική εργασία και κοινωνικά κινήματα

Συνέντευξη στη Σταυρούλα Πουλημένη

1.Στο βιβλίο σου θέτεις το ζήτημα της υπέρβασης της σχέσης κεφαλαίου εργασίας μέσω της ανάπτυξης της γνωστικής ικανότητας των ανθρώπων και της δημιουργίας δομών δημοκρατικής λήψης αποφάσεων εντός του πεδίου της εργασίας. Θα μπορούσε να υπάρξει τέτοια υπέρβαση χωρίς να τεθεί ζήτημα εξουσίας;

Δεν λέω ότι δεν πρέπει να τεθεί θέμα εξουσίας απέναντι στο κεφάλαιο και στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Λέω όμως ότι το θέμα εξουσίας θα τεθεί μέσα από τη δημιουργία εκείνων των μορφών οργάνωσης που θα γεννηθούν από τα κάτω και οι οποίες εφόσον μπορέσουν να αναπτυχθούν και να ενταχθούν σε κοινωνικά κινήματα, θα επεξεργαστούν τη μορφή που θα έχει αυτή η εξουσία. Αυτή τη στιγμή το κοινωνικό ιατρείο αλληλεγγύης στην Θεσσαλονίκη είναι μια απάντηση στο τρόπο με το οποίο το κεφάλαιο διαλύει το ΕΣΥ και εξατομικεύει τους ανθρώπους. Δεν τους διαιρεί μόνο σε ασφαλισμένους και μη, αλλά οδηγεί πολλούς από αυτούς στο να μην έχουν στον ήλιο μοίρα. Αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν εύκολα να ενταχθούν σε δομές αλληλεγγύης του ιστορικού εργατικού κινήματος καθώς μπορεί να είναι άνεργοι, ευέλικτα απασχολούμενοι κτλ. Έτσι  πρέπει να δημιουργηθούν νέες πρωτοβουλίες. Το κοινωνικό ιατρείο πάει να καλύψει αυτή την ανάγκη μέσα από μια κινητοποίηση εργαζομένων στο χώρο της υγείας. Πρόκειται για ανθρώπους οι οποίοι μπορούν να διαχειριστούν υπηρεσίες υγείας διότι έχουν ένα υψηλό επίπεδο ειδίκευσης και οι οποίοι συγχρόνως επιδιώκουν να δημιουργήσουν ένα κίνημα στον τομέα της Υγείας που θα θέσει και διεκδικήσεις απέναντι στην σημερινή εξουσία αλλά ταυτόχρονα θα διαμορφώσει ένα μοντέλο που θα μπορεί να εξελιχθεί στο μοντέλο ενός νέου ΕΣΥ. Ο τρόπος με τον οποίο οι δυνάμεις της Αριστεράς θα μπορέσουν να στηρίξουν τέτοιου είδους εγχειρήματα θα παίξει καθοριστικό ρόλο και για την εξέλιξη των εγχειρημάτων αλλά και για την Αριστερά την ίδια.

Από τό κράτος πρόνοιας στο κράτος φιλανθρωπίας

Το κοινωνικό κράτος αποτέλεσε για μερικές δεκαετίες ένα πρότυπο, υλοποιημένο ή επιθυμητό, για τις καπιταλιστικές κοινωνίες όλου του πλανήτη. Οι παραλλαγές του, που άνθησαν στην Ευρώπη κατά την περίοδο μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, υλοποιούσαν ή υποσχόταν να υλοποιήσουν έναν “υπαρκτό καπιταλισμό” όπου το “κοινωνικό ζήτημα” του 19ου αιώνα έχει πλέον επιλυθεί, με τη σταθερή απασχόληση, τη χαμηλή ανεργία, αλλά και τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα για όλους, όπως και τα δικαιώματα στην περίθαλψη και ένα σύνολο κοινωνικών υπηρεσιών.