Μονομερής διαγραφή του χρέους: συζήτηση των πολιτικών προϋποθέσεων

Όπως γνωρίζουμε, η μονομερής διαγραφή του δημοσίου χρέους συνεχίζει να αποτελεί μια δημοφιλή πρόταση στον χώρο της αριστεράς σχετικά με την αντιμετώπιση των επιπτώσεων που έχει για την ελληνική οικονομία το υψηλό χρέος. Παρά το γεγονός ότι έχουν διατυπωθεί απόψεις που ασκούν κριτική σε αυτή την θέση, δεν μπορούμε να πούμε ότι η συνολική λογική μιας τέτοιας πρότασης έχει συζητηθεί διεξοδικά. Η πρόσφατη έκδοση της έκθεσης «Η ευρωζώνη μεταξύ λιτότητας και χρεοκοπίας» της ομάδας Research on Money and Finance (Λαπαβίτσας κ.α.) είναι μια ευκαιρία να κοιτάξουμε από πιο κοντά τα επιχειρήματα και να εξετάσουμε την πειστικότητα των προϋποθέσεων που αναφέρονται σε αυτό το κείμενο.

Ένα σοβαρό πρόβλημα της επιχειρηματολογίας του είναι ότι υπάρχει καταρχάς μια δυσκολία να πειστεί κανείς σχετικά με την χρονική ακολουθία των γεγονότων. 

Πρώτη εξέλιξη:

«Χρεοκοπία με πρωτοβουλία του δανειστή σημαίνει πρώτα μονομερή άρνηση πληρωμών. Η απόφαση αυτή θα οδηγούσε σε μια περίοδο εντατικοποίησης των εγχώριων κοινωνικών αγώνων όπως και σε μεγάλες εντάσεις στις διεθνείς σχέσεις» (σελ.51)

Επίσης:

«Η μελλοντική εξέλιξη της χρεοκοπίας και η δυνατότητά της να παράγει οφέλη για τους εργαζόμενους, θα εξαρτιόταν από το κατά πόσο θα υπάρξει διαφάνεια σχετικά με το σύνολο του χρέους. Αυτό θα ήταν ένα κυρίαρχο πεδίο εγχώριων κοινωνικών αγώνων μετά την υλοποίηση της χρεοκοπίας».

Τέλος:

«Μια κυβέρνηση που θα εξέφραζε τη λαϊκή θέληση και θα δρούσε με αποφασιστικότητα, θα μπορούσε να εξασφαλίσει σοβαρές περικοπές (“haircuts”) σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα».

Προκύπτει ένα προφανές ερώτημα: ποια κυβέρνηση θα πάρει την αρχική απόφαση; Είναι μια κυβέρνηση που έχει στο πρόγραμμά της την παύση πληρωμών και τη διαγραφή του χρέους, η οποία όμως θα ήταν το αντικείμενο πιέσεων από την πλευρά των κοινωνικών αγώνων, ενώ η διαφάνεια και η ολοκλήρωση της διαδικασίας θα εξαρτιόταν από την ικανότητα των αγώνων αυτών να αλλάξουν τον συσχετισμό δυνάμεων, σε συνθήκες ευνοϊκές αφού θα έχει ληφθεί η απόφαση της παύσης πληρωμών.

Ποια θα είναι τελικά τα χαρακτηριστικά αυτής της κυβέρνησης; Θα είναι μια κυβέρνηση σαν τη σημερινή που θα πιεστεί να υιοθετήσει εκ των πραγμάτων την παύση πληρωμών; Θα είναι μια κυβέρνηση με ένα φιλολαϊκό πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει τη διαγραφή μέρους τους χρέους, αλλά δεν θα είναι έτοιμη να δεχθεί πλήρως τις απαιτήσεις του κινήματος ή των κινημάτων; Θα είναι μια κυβέρνηση «επαναστατική» που θα δεχθεί εύκολα τις απαιτήσεις αυτές;

Αλλά, από την άλλη μεριά ποια θα είναι η κατάσταση των κοινωνικών κινημάτων; Η ερώτηση αυτή έχει τη σημασία της διότι σύμφωνα με την επιχειρηματολογία του κειμένου ο ρόλος των κοινωνικών αγώνων θα είναι καθοριστικός για να ξεδιπλωθούν οι ευνοϊκές επιπτώσεις της αρχικής απόφασης για το χρέος.

Αναφέρονται στη συνέχεια οι αρνητικές επιπτώσεις της απόφασης για χρεοκοπία. Πρώτον το ότι θα αποκοπεί η χώρα από τις αγορές κεφαλαίου για ένα χρονικό διάστημα και δεύτερο οτι υπάρχει ο κίνδυνος μιας γενικευμένης κρίσης του εγχώριου τραπεζικού συστήματος. Για το πρώτο πρόβλημα εκτιμάται ότι δεν θα κρατήσει πολύ και θα αντιμετωπιστεί σχετικά εύκολα, αλλά για το δεύτερο αναφέρονται τα εξής:

«Αλλά ο σοβαρότερος κίνδυνος θα ήταν η απειλή μιας τραπεζικής κρίσης, που θα διευρύνει σημαντικά το σόκ της χρεοκοπίας. Για να αποφευχθεί μια τραπεζική κρίση θα πρέπει να υπάρξει εκτεταμένη και αποφασιστική κυβερνητική παρέμβαση. Στην Ελλάδα αυτό θα σήμαινε οπωσδήποτε επέκταση της δημόσιας ιδιοκτησίας και του ελέγχου των τραπεζών, για την προστασία των τραπεζών από την κατάρρευση και την αποφυγή της φυγής των καταθετών. Υπό το δημόσιο έλεγχο οι τράπεζες θα μπορούν να είναι εργαλεία ριζικών αλλαγών στην οικονομία προς όφελος των εργαζομένων» (σελ.52).

Και η αντιμετώπιση του κινδύνου της κρίσης του τραπεζικού συστήματος απαιτείται επομένως μια ριζοσπαστική πολιτική απόφαση η οποία θα είναι και αυτή το αποτέλεσμα της πίεσης των κοινωνικών αγώνων,

Ως φυσική συνέπεια της απόφασης για παύση πληρωμών θα έλθει η έξοδος από την ευρωζώνη, η επιστροφή στη δραχμή και η υποτίμηση του νομίσματος για “ανάκτηση ανταγωνιστικότητας”. 

Σε αυτές τις συνθήκες: 

“Για την εγχώρια καπιταλιστική τάξη η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα θα αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία για μεταφορά κόστους στην κοινωνία, παράλληλα με τη μεταφορά πλούτου κατά τη διαδικασία της υποτίμησης” (σελ.53)

“Από τη σκοπιά των εργαζομένων, αλλά και της κοινωνίας ως σύνολο, η απάντηση θα είναι ένα ευρύ πρόγραμμα δημόσιας ιδιοκτησίας και ελέγχου της οικονομίας, ξεκινώντας από το χρηματοπιστωτικό σύστημα”.

Τέλος:

“Η παύση πληρωμών θα μπορούσε να αποδειχθεί η αρχή μιας αντικαπιταλιστικής στροφής στην περιφέρεια της ευρωζώνης που θα αφαιρούσε το νεοφιλελεύθερο κλοιό στον οποίο έχει εγκλωβιστεί η ΕΕ, σπρώχνωντας την Ευρώπη προς ένας συνεργατικό και κοινωνικό προσανατολισμό” (σελ.54).

Ο μόνος τρόπος για να γίνει δεκτή η παραπάνω επιχειρηματολογία είναι να υιοθετηθούν μια ή περισσότερες από τις παρακάτω αυθαίρετες υποθέσεις:

1) Οτι θα υπάρξει κυβέρνηση που θα υιοθετήσει την προοπτική της παύσης πληρωμών με έξοδο από το ευρώ και υποτίμηση με φιλολαϊκή σκοπιά.

2) Οτι μια τέτοια απόφαση, αν υπάρξει θα ενισχύσει τα κινήματα και τους αγώνες.

3) Οτι μπορεί να διαμορφωθεί γενικευμένο κίνημα υπέρ της παύσης πληρωμών της εξόδου από την ευρωζώνη και της υποτίμησης, το οποίο θα αναδείξει τη δική του κυβέρνηση.

Οι υποθέσεις αυτές είναι αυθαίρετες διότι η δημιουργία ενός ισχυρού κοινωνικού κινήματος το οποίο είναι ικανό να επιβάλει μετασχηματισμούς προς την κατεύθυνση της επιβολής δημοσίων πολιτικών, του δημοσίου ελέγχου μεγάλου μέρους του τραπεζικού συστήματος, της αναδιανομής του εισοδήματος και πλούτου προς όφελος των εργαζομένων και των χαμηλών εισοδημάτων, της ενίσχυσης του παραγωγικού ιστού, της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, απαιτεί προσπάθειες πολύπλευρες, με έμφαση στη δημιουργία νέων οργανωτικών δομών και θεσμικών λειτουργιών, οι οποίες πρέπει να ενοποιηθούν, να συντονιστούν, να αποκτήσουν ενιαίους προγραμματικούς στόχους.

Με τέτοιες παρεμβάσεις χρειάζεται να δωθεί προτεραιότητα, σε αγώνες για την κατάκτηση του κοινωνικού ελέγχου σε πόρους, θεσμούς και πολιτικές αποφάσεις, οι οποίοι είναι αναγκαστικά αποσπασματικοί, αλλά θα μπορούσαν να αποκτήσουν μέσω των επιτυχιών τους τη δυνατότητα να επιβάλουν συνολικές αποφάσεις ακόμα και σε θέματα που αφορούν τη διαχείριση του δημοσίου χρέους. Τίποτα επίσης δεν μπορεί να αποκλείσει οτι παράλληλες διαδικασίες θα αναπτυχθούν σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού νότου ώστε η διαγραφή του χρέους να εμφανιστεί σύντομα ως ένα ευρωπαϊκό ζήτημα το οποίο θα αντιμετωπιστεί με πολύ μικρότερο κόστος για τις κοινωνίες που αφορά.

Η ιδέα οτι μπορεί κανείς να προσπεράσει αυτές τις διαδικασίες και προϋποθέσεις, και να δώσει ζωή σε ένα κίνημα ή κινήματα που δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή, βρίσκοντας έναν ενιαίο στόχο ικανό να εμπνεύσει την κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων, μπορεί να προκύπτει από την κουλτούρα πολλών αριστερών οργανώσεων, αλλά δεν μπορεί να υποστηριχθεί πέρα από τον κύκλο των μελών τους, ή των διανοουμένων που συμμερίζονται αυτή την προσέγγιση. Επίσης, γιατί να δούμε το μέλλον των εργαζομένων της Ευρώπης ως το αποτέλεσμα ενός ντόμινο εθνικών χρεοκοπιών και υποτιμήσεων, και να μη δεχθούμε οτι είναι υπαρκτά πράγματα ο ευρωπαϊκός κοινωνικός πολιτισμός, οι πολύχρονες προσπάθειες δημιουργίας οργανωτικών δεσμών μεταξύ κομμάτων και κινημάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και οι λίγες αλλά παραδειγματικές προσπάθειες συντονισμού των κοινωνικών αγώνων;