Αλληλέγγυα οικονομία: μια νέα μέθοδος κατανομής της κοινωνικής αξίας, ένας νέος καταμερισμός της γνώσης, ένας νέος τρόπος διοίκησης της οικονομίας1

(Περίληψη ομιλία στην Πορταριά, στο Θερινό Πανεπιστήμιο του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, στις 18 Ιουλίου 2012)

Α. Η αλληλέγγυα οικονομία θέτει με νέο τρόπο, σε σχέση με τον φορντιστικό καπιταλισμό και σε σχέση με τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό, τρία ζητήματα που ορίζουν έναν τρόπο παραγωγής:

- την μέθοδο κατανομής της παραγόμενης αξίας, του προϊόντος της εργασίας

- το στόχο, ή τους στόχους της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών

- τον καταμερισμό της γνώσης σε σχέση ειδικότερα με τη διοίκηση της εργασίας

Οι στόχοι της παραγωγής είναι κοινωνικοί, ο καταμερισμός της αξίας συνδυάζει την εκπλήρωση των κοινωνικών στόχων με την εξισωτική λογική, και οι αποφάσεις λαμβάνονται δημοκρατικά.

Β. Ο φορντιστικός καπιταλισμός είναι επιλύσει τα ερωτήματα αυτά με τους εξής τρόπους:

- κίνητρα ήταν η κερδοφορία των επιχειρήσεων, η συσσώρευση παραγωγικού κεφαλαίου και η αναπαραγωγή του συστήματος

- η διοίκηση ταυτιζόταν με τον καταμερισμό διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας και ήταν αυταρχική

- η αμοιβή της εργασίας προσδιοριζόταν από τον χρόνο και την ποιότητα της εργασίας (απλή και σύνθετη εργασία), αλλά και από την επιταγή της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης

- το κοινωνικός κράτος, ο έμμεσος μισθός, υπηρετούσε τη λογική της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης

- η παραγωγή γνώσης σε ειδικευμένους θεσμούς, είχε ως προορισμό τις διοικήσεις των επιχειρήσεων και τους θεσμούς του κοινωνικού κράτους, και η διάχυση και αναπαραγωγή της γνώσης ήταν διαδικασίες που αφορούσαν το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον της άρχουσας τάξης

Γ. Ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός ανέτρεψε τα πάντα, έκοψε τις γέφυρες με τον φορντισμό, διαμορφώνοντας ένα νέο τρόπο ελέγχου της γνωστικής ικανότητας των μισθωτών, η οποία έχει γνωρίσει μια αλματώδη ενδυνάμωση, που υπερβαίνει κατά πολύ τις ανάγκες της καπιταλιστικής αναπαραγωγής

- κύριος στόχος είναι η κερδοφορία των τραπεζών, και δευτερευόντως η κερδοφορία των παραγωγικών επιχειρήσεων χωρίς όμως την επιδίωξη της συσσώρευσης παραγωγικού κεφαλαίου και την αναπαραγωγή των παραγωγικών λειτουργιών

- εγκαταλείπεται το στοιχείο της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης και το τραπεζικό κεφάλαιο καταλαμβάνει και αυτό το πεδίο μέσω της υπερχρέωσης των νοικοκυριών

- η κατάρρευση των αμοιβών και η δομική πλεόν ανασφάλεια της εργασίας, υπηρετούν τη αύξηση της κερδοφορίας υπό τις οποιεσδήποτε συνθήκες και τον έλεγχο της διανοητικής εργασίας (καθοριστικός είναι βέβαια ο ρόλος του νομικού πλαισίου)

- έχει ενταχθεί μια μειοψηφία των μισθωτών στα οφέλη της υψηλής κερδοφορίας

- η παραγωγή καινοτομιών αξιοποιείται μέσω επιχειρηματικών πρωτοβουλιών και ελέγχεται από το τραπεζικό κεφάλαιο, ενώ καταπολεμάται η δυνατότητα κοινωνικής αξιοποίησης της παραγωγής νέας γνώσης

- το κέρδος μετατρέπεται σε πρόσοδο

- το σύστημα χάνει την αναπαραγωγική του δυνατότητα και βυθίζεται στην υπερχρέωση, την  οποία αξιοποιεί το τραπεζικό σύστημα

Δ. Η αλληλέγγυα οικονομία ως ριζικά νέα και ανατρεπτική δυναμική

- οι πρωτοβουλίες αλληλέγγυας οικονομίας - κοινωνικοί στόχοι, εξισωτική λογική, δημοκρατικές διαδικασίες - είναι σήμερα η κυρίαρχη μορφή της ταξικής πάλης 

- χωρίς θεσμούς, χωρίς δυνατότητα διαπραγμάτευσης - δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση απο τις κυρίαρχες συμμαχίες, αλλά δεν υπάρχει και αντικείμενο πολλές φορές (με ποιόν θα διαπραγματευθούν οι εργαζόμενοι μιας φθίνουσας περιοχής το παραγωγικό της μέλλον) - απαιτείται καινοτομική ικανότητα των κοινωνικών κινημάτων: π.χ. ποιό είναι το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης του μέλλοντος, όταν ξεκινάμε από τη σημερινή κατάσταση;

- οι ειδικές πρωτοβουλίες ανοίγουν θέματα που προκύπτουν από τις καταστροφικές επιπτώσεις του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, και απαιτούν διεύρυνση των κινητοποιήσεων, αλλά και του πεδίου εφαρμογής των αρχών της αλληλέγγυας οικονομίας: π.χ. κοινωνικά ιατρεία και σύστημα υγείας. Η ανατρεπτική δυναμική διευρύνεται κινηματικά με το να δωθούν απαντήσεις στις νέες πολιτικές λύσεις που είναι αναγκαίες

- Τα πολιτικά υποκείμενα έχουν ως στόχο τη στήριξη μεμονωμένων πρωτοβουλιών, αλλά και της διεύρυνσής τους, όπως και την πολιτική έκφραση των επιμέρους καί συνολικών στόχων

- Τα πολιτικά υποκείμενα έχουν επίσης ως ρόλο, τη διάδοση της σημασίας αυτού του προσανατολισμού, αλλά και τη διάχυση και παραγωγή γνώσης που ενισχύει την εμπειρογνωμοσύνη των εργαζομένων (και μαζί την εμπειρογνωμοσύνη των στελεχών τους) και επομένως την ικανότητά τους να αναλάβουν, να διαχειριστούν και να διευρύνουν πρωτοβουλίες αλληλέγγυας οικονομίας