Από τον Μαύρο Κύκνο στον Πράσινο Κύκνο

Μετά τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 επικράτησε να ονομάζεται Μαύρος Κύκνος ένα συμβάν στο πλαίσιο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, μη αναμενόμενο, με ευρύτερες και ακραίες επιπτώσεις, που δεν μπορεί να γίνει κατανοητό παρά εκ των υστέρων, και επομένως δεν μπορεί να προβλεφθεί. Το περασμένο μήνα, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, η κεντρική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών που εδρεύει στη Βασιλεία της Ελβετίας, δημοσίευσε μια έκθεση με τίτλο ο Πράσινος Κύκνος, που προβλέπει τον πολλαπλασιασμό συμβάντων τύπου Μαύρου Κύκνου, λόγω της εξέλιξης τη περιβαλλοντικής κρίσης, και προτείνει μια ριζική αλλαγή προσέγγισης αυτών των κινδύνων από τις κεντρικές τράπεζες και τις κοινωνίες συνολικά.

Αλλά υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δυο κατηγοριών αναπάντεχων και σοβαρών συμβάντων. Λόγω του αναμενόμενου συνδυασμού φυσικών και μεταβατικών καταστάσεων, πολλοί περιβαλλοντικοί κίνδυνοι είναι προβλέψιμοι. Από την άλλη μεριά οι κλιματικές καταστροφές είναι πιο σοβαρές από τις περισσότερες συστημικές οικονομικές κρίσεις, και απειλούν την ίδια την ανθρωπότητα. Επίσης τα συμβάντα που προκαλεί η κλιματική αλλαγή, είναι περισσότερο σύνθετα από τα συμβάντα τύπου Μαύρος Κύκνος.

Η έκθεση υποστηρίζει οτι για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση είναι αναγκαία μια επιστημολογική τομή με προσεγγίσεις για τις μελλοντικές εξελίξεις βασισμένες σε σενάρια. Αναγνωρίζοντας όμως οτι η επεξεργασία σεναρίων είναι μια μερική προσέγγιση καθώς οδηγούνται οι κεντρικές τράπεζες σε αχαρτογράφητα νερά. Για να ξεπεραστεί αυτό το αδιέξοδο χρειάζεται μια δεύτερη επιστημολογική τομή. Οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να είναι περισσότερο παρεμβατικές, να συντονίζουν τη δράση τους με μέτρα που υιοθετούνται από άλλους παράγοντες, τις κυβερνήσεις, τον ιδιωτικό τομέα, την κοινωνία των πολιτών και τη διεθνή κοινότητα. Πρέπει να υιοθετηθούν νέα μείγματα πολιτικών, και να αναγνωριστεί οτι η σταθερότητα του κλίματος είναι ένα παγκόσμιο δημόσιο αγαθό, όπως και η οικονομική σταθερότητα.

Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών κάνει έτσι μια παρέμβαση που την οδηγεί επίσης σε αχαρτογράφητα νερά. Επίσης δεν θα είναι η πρώτη φορά που ένας διεθνής οργανισμός προτείνει επιλογές πολιτικής και θεσμικές πρωτοβουλίες για την υιοθέτηση και υλοποίησή τους. Τίποτα όμως δεν εγγυάται οτι αυτή η παρέμβαση θα γίνει δεκτή από τις Κεντρικές Τράπεζες και τις κυβερνήσεις ως μια αναγκαία και επείγουσα στροφή για την εξασφάλιση της οικονομικής και κλιματικής σταθερότητας. Μια τέτοια επιλογή θα σήμαινε οτι ο σχεδιασμός σύνθετων μειγμάτων πολιτικής, με σαφείς άμεσους και στρατηγικούς στόχους, θα ήταν μια κυρίαρχη επιλογή στο επίπεδο των κρατών και των διακρατικών οργανισμών.

Στην Ελλάδα έχουμε πλέον τη δική μας αλυσίδα Μαύρων και Πράσινων Κύκνων. Η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, τα κόκκινα δάνεια για πρώτη κατοικία, η Μάντρα, το Μάτι, τα σκουπίδια στην Κέρκυρα και την Αττική – μεταξύ άλλων – η προοπτική μιας σοβαρής κρίσης στην Πτολεμαΐδα και την Μεγαλόπολη, ακόμα και η προσφυγική κρίση, είναι συμβάντα σε εξέλιξη ακόμα, με διάφορους τρόπους, που για να αντιμετωπιστούν ή να προβλεφθούν οι επιπτώσεις τους χρειάζονται νέες προσεγγίσεις και νέες θεσμικές λειτουργίες.

Η ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται βέβαια στον αντίποδα των επιλογών που προτείνει η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών. Έχει επαναφέρει την εξυπηρέτηση των ημετέρων ως πρότυπο επενδυτικής πολιτικής, γκρεμίζει οτι υπάρχει που θυμίζει κοινωνικό κράτος, και nαξιοποιεί το προσφυγικό για να φτιάξει μια απειλή κατά του έθνους, ανεξαρτήτως κόστους. Όλες οι βασικές επιλογές εγκαθιστούν τη χώρα σε μια μόνιμη οικονομική, κοινωνική, ανθρωπιστική και περιβαλλοντική κρίση, από την οποία επωφελείται ένα πολιτικό προσωπικό αμόρφωτο, ανίκανο και κυνικό απέναντι στην καταπάτηση του δημοσίου συμφέροντος και την ανθρώπινη δυστυχία. Η επάνοδος σε ένα καθεστώς παρόμοιο με αυτό που προέκυψε από τον εμφύλιο, δεν θα φέρει σήμερα μόνο τη φτώχεια και την κατάργηση κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, αλλά και την είσοδο σε ένα κόσμο αλλεπάλληλων ανεξέλεγκτων καταστροφών.

Η εναλλακτική, η απάντηση της Αριστεράς, είναι επείγουσα και απαιτεί πρίν απ'όλα να αναγνωριστούν οι πολύπλευρες απειλές ως συστημικές και όχι ως βραχυπρόθεσμες απορρυθμίσεις, που μια υποθετική ανάπτυξη θα διορθώσει. Να αναγνωριστεί και να αντιμετωπιστεί η ανάγκη ενός ευρύτατου θεσμικού μετασχηματισμού, για τον μακροπρόθεσμο τοπικό και εθνικό σχεδιασμό με την καθιέρωση και ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών, για τη συμμετοχή των εργαζομένων και πολιτών, τόσο στο σχεδιασμό, όσο και στη νομιμοποίησή και υλοποίησή του. Να αποτελέσει η κατάκτηση γνωσιακής επάρκειας των πολιτικών και κινηματικών οργανώσεων σχετικά με τις πραγματικές εξελίξεις και την μακροπρόθεσμη αντιμετώπισή τους, για να αξιοποιηθούν οι γνώσεις σε διεθνές επίπεδο που θα κάνουν δυνατή τη διαθεσιμότητα του αναγκαίου ανθρώπινου δυναμικού.