Πώς επιτυγχάνει το πρωτοποριακό “οικοσύστημα” της Καρδίτσας;

Όλοι μιλούν σήμερα για αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου. Τι πρέπει όμως να αλλάξει; Ποιες είναι δηλαδή οι πρακτικές και οι συμπεριφορές που μας οδήγησαν στην πολυετή κρίση, στην κατάρρευση της οικονομίας; Και από ποιες άλλες πρέπει να αντικατασταθούν; Είναι πλέον γνωστός ο ρόλος των πελατειακών σχέσεων και της διαφθοράς. Είναι κατανοητό οτι η υποστήριξη των μεμονωμένων επιχειρήσεων, της κάθε “επιχειρηματικότητας”, χωρίς σχέδιο για τη χώρα, για την περιφέρεια, για την περιοχή, υπονόμευσε την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα. Kαι οδήγησε στη φθίνουσα διατήρηση παρωχημένων τεχνολογιών και προϊόντων. Τράπεζες που αναζητούσαν τη βραχυπρόθεσμη κερδοφορία, δεν ασχολήθηκαν με το μέλλον της παραγωγής, αλλά με τις πρόσκαιρες εξάρσεις του χρηματιστηρίου. Και η κοινωνία αισθανόταν και ήταν πολύ μακρυά από τις βαρύνουσες αποφάσεις, οχι μόνο στο κέντρο αλλά και στις περιφέρειες.

Δεν αρκεί βέβαια να καταγγέλλουμε. Ούτε να περιμένουμε από την πολιτική ηγεσία της χώρας να βρει μόνη της το νέο αναπτυξιακό μοντέλο, και να το εφαρμόσει ως το τελευταίο χωριό. Από την άλλη μεριά το ζητούμενο δεν είναι οι “ασκήσεις επί χάρτου”, αλλά η αντιστοίχηση αναγκών και επιθυμιών της κοινωνίας με αποφάσεις των θεσμών άσκησης πολιτικής σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Σε πολλές τοπικές κοινωνίες επιχειρείται πλέον η δραστηριοποίηση των αντιπροσωπευτικών φορέων, και η δημιουργία θεσμών για την αξιοποίηση υπαρκτών αναπτυξιακών δυνατοτήτων. Μέσω του προσανατολισμού των λιγοστών εθνικών πόρων και των πόρων των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων, αλλά και με τη συγκέντρωση και αξιοποίηση δυνατοτήτων και πόρων ως τώρα ανεκμετάλλευτων, και πολλές φορές άγνωστων.

Ο τομέας της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας διεκδικεί πλέον μια θέση στο νέο αναπτυξιακό μοντέλο. Διαμορφώθηκε, ή καλύτερα αναζωογονήθηκε, μέσα από τα χρόνια της κρίσης, για να συνδυάσει την οικονομική δραστηριότητα με την κοινωνική στόχευση, να εγκαθιδρύσει την παραγωγή μαζί με τη δημοκρατική οργάνωση, να συνενώσει καλλιεργήσιμη γή, απόθεμα εξοπλισμού, παραγωγική εμπειρία και τεχνικές δεξιότητες.

Η Αναπτυξιακή Καρδίτσας και το “οικοσύστημα” που δημιούργησε στην περιοχή, είναι σήμερα η πιο προχωρημένη προσπάθεια εμπλοκής μιας τοπικής κοινωνίας στο σχεδιασμό της ανάπτυξης της περιοχής της και στη δημιουργία εργαλείων, συνεργειών, δικτύων, που επιτρέπουν την ανασυγκρότηση δραστηριοτήτων και την εξεύρεση νέων. Η ΑΝΚΑ είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας πολλών δήμων και άλλων αντιπροσωπευτικών οργανώσεων και φορέων της περιοχής. Και χάρη σε δημοκρατικές διαδικασίες η δραστηριότητά της εκφράζει τις αποφάσεις και τον σχεδιασμό αυτών των φορέων για την ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας, χωρίς να εκτραπεί προς γραφειοκρατικές και πελατειακές λειτουργίες.

Υποστηρίζει και φιλοξενεί στα πρώτα τους βήματα ιδιωτικά ή συνεταιριστικά εγχειρήματα, παρέχοντας πληροφορίες, υπηρεσίες και γραμματειακή υποστήριξη. Ενημερώνει και εκπαιδεύει συνεταιριστές, μέλη επιχειρηματικών δικτύων και ειδικευμένα στελέχη. Υποστηρίζει με τις γνωμοδοτήσεις της τη δραστηριότητα της Συνεταιριστικής Τράπεζας Καρδίτσας.

Η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας είναι το πλέον σημαντικό δημιούργημα της ΑΝΚΑ. Ιδρύθηκε το 1994 ως πιστωτικός συνεταιρισμός και το 1998 μετεξελίχθηκε σε τράπεζα. Έχει εγκαθιδρύσει ένα νέο τύπο τράπεζας που συνδέεται με την τοπική κοινωνία (10% της τοπικής αγοράς) μέσω των καταθέσεων, των χορηγήσεων, αλλά και των σχέσεων με τους τοπικούς φορείς και τα ιδιωτικά και κοινωνικά επιχειρηματικά εγχειρήματα που στηρίζουν την παραγωγική δραστηριότητα της περιοχής. Η ανάπτυξή της κατά την περίοδο της κρίσης είναι εντυπωσιακή, και είναι μια από τις δύο (συνεταιριστικές) τράπεζες που δεν έχει χρειαστεί να μπουν στην διαδικασία της ανακεφαλαιοποίησης.

Από τη Συνεταιριστική Τράπεζα προσφέρονται ειδικότερα σημαντικές διευκολύνσεις σε επιχειρήσεις ή συνεταιρισμούς που εντάσσονται σε ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το πολύ δημοφιλές LEADER, προκαταβάλλοντας με μορφή δανείου αναμενόμενες επιχορηγήσεις. Από τον Μάϊο του 2016 προσφέρει μικροπιστώσεις (έως 25.000 Ευρώ) σε επαγγελματίες ή επιχειρήσεις όλων των μορφών (συμπεριλαμβανομένων και των κοινωνικών επιχειρήσεων), σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (EIF), το οποίο εγγυάται κατά 80% τις χορηγήσεις αυτές. Μέσα στο 2015 είχε γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (FEBEA).

Οι υπηρεσίες που προσφέρει στα κοινωνικά εγχειρήματα και τις μικρές επιχειρήσεις η Αναπτυξιακή Καρδίτσας είναι σήμερα μια κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης στην περιοχή. To 2016 φιλοξενήθηκαν στα γραφεία της ΑΝΚΑ και υποστηρίχθηκαν, 2 αστικοί συνεταιρισμοί, 5 αγροτικοί συνεταιρισμοί, 3 ΚΟΙΝΣΕΠ, 3 δίκτυα μικρών επιχειρήσεων και μια ΜΚΟ.

Φιλοξενία σημαίνει οτι προσφέρονται χώροι για δουλειά και συναντήσεις, οτι οργανώνονται συναντήσεις στα χωρία ή στην πόλη για ευαισθητοποίηση των συνεταίρων ή επιχειρηματιών, οτι με την “αποφοίτηση” τα εγχειρήματα διαθέτουν το ιστορικό της γραμματειακής υποστήριξής τους και ένα πλήρες αρχείο. Προσφέρεται επίσης βοήθεια για την επεξεργασία του επιχειρηματικού σχεδίου, την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, τη δικτύωση με πανεπιστημιακά ιδρύματα και τη διεκδίκηση χρηματοδότησης από τη Συνεταιριστική Τράπεζα.

Η υποστήριξη του Δικτύου Τροφίμων και Ποτών, του Δικτύου Επιχειρήσεων Δομικών Υλικών και του Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας (που αποτελεί δικτύωση τουριστικών επιχειρήσεων), αφορούσε την ίδια τη δημιουργία τους, αλλά και την οργάνωση κοινών δραστηριοτήτων, προμηθειών και παρουσιών σε εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πρόκειται για συνεργασίες που έχουν πολλαπλασιάσει τα μέσα τα οποία αρχικά διέθεταν οι μεμονωμένες επιχειρήσεις, και έχουν ταχύτατα εμπλουτίσει τις γνώσεις των επιχειρηματιών και των στελεχών.

Έχουμε έτσι μια ολοκληρωτική αλλαγή μεθόδου σε οτι αφορά την αναπτυξιακή πολιτική. Ο επιχειρηματίας ή το μέλος ενός συνεταιρισμού δεν θεωρείται παντογνώστης σε οτι αφορά τη δραστηριότητα που αναπτύσσει ή επιδιώκει να αναπτύξει, ούτε θεωρείται εκ των προτέρων ικανός να διοικήσει με επάρκεια το εγχείρημα το οποίο έχει επιλέξει. Βρίσκεται με τη νέα μέθοδο σε ένα περιβάλλον όπου είναι καταγεγραμμένες οι δυνατότητες της περιοχής, και είναι δυνατόν με αυτό το κριτήριο να αξιολογηθούν ή να προταθούν υπάρχουσες ή νέες δραστηριότητες. Και δεν είναι δεδομένη η αποτελεσματική αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων, αλλά αναγνωρίζεται η ανάγκη μιας έγκυρης υποστήριξης των επιχειρηματιών ή συνεταιριστών σε ότι αφορά τις γνώσεις τους και το περιεχόμενο των επιλογών τους.

Σε αυτές τις συνθήκες, όπου οι επιχειρηματικές ιδέες και τα εγχειρήματα κοινωνικής οικονομίας εντάσσονται σε έναν τοπικό σχεδιασμό και υποστηρίζονται από έναν συλλογικό φορέα, και ειδικότερα από μια συνεταιριστική τράπεζα, η σημασία του κοινού συμφέροντος για να λαμβάνονται αποφάσεις αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα. Η βιωσιμότητα παίρνει αποστάσεις από την επιδίωξη του μεγαλύτερου κέρδους, και έχει περισσότερο σχέση με την ευημερία της περιοχής και την απασχόληση. Η ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, για την οποία έχει κατά κύριο λόγο σημασία η εξασφάλιση ενός αξιοπρεπούς εισοδήματος με την ταυτόχρονη υλοποίηση ενός κοινωνικού έργου, εντάσσεται έτσι σε ένα απολύτως φιλικό και υποστηρικτικό περιβάλλον.

Ένας φορέας σαν την ΑΝΚΑ είναι εκ των πραγμάτων υποψήφιος για το ρόλο ενός μηχανισμού υποστήριξης των εγχειρημάτων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας,όπως αυτός που αναμένεται να δημιουργηθεί σύντομα στη Θεσσαλία όπως και σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, από το επιχειρησιακό πρόγραμμα για το ανθρώπινο δυναμικό του ΕΣΠΑ. Διαθέτει και την κατάλληλη εμπειρία για να δώσει λύση στο δύσκολο ζήτημα των οικονομικών σχέσεων μεταξύ μηχανισμών υποστήριξης και υποστηριζόμενων εγχειρημάτων. Ένα ζήτημα που γέννησε στο παρελθόν διαφθορά και σπατάλη.

Αυτό που δείχνει η ως τώρα πρακτική είναι οτι τα οφέλη που αντλούν τα εγχειρήματα από έναν φορέα υποστήριξης πρέπει να επιβραβεύουν με ένα ισορροπημένο τρόπο τον φορέα αυτό, και συγχρόνως να αναλαμβάνει και αυτός το ρίσκο μιας αποτυχίας του επιχειρηματικού εγχειρήματος, ατομικού ή συλλογικού. Από τις συζητήσεις με τα στελέχη της ΑΝΚΑ προκύπτει πράγματι οτι πρέπει να θεωρηθεί παρακινδυνευμένη η δημιουργία ενός υποστηρικτικού μηχανισμού, ο οποίος έχει εξασφαλισμένα τα έσοδά του ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα για την τοπική οικονομία της δραστηριότητάς του.

Η ΑΝΚΑ δραστηριοποιείται σχετικά με την επέκταση σε άλλες περιοχές του μοντέλου ενός “οικοσυστήματος” παρόμοιου με αυτό της Καρδίτσας. Διαμορφώνει ένα πρόγραμμα διατοπικής συνεργασίας με αναπτυξιακές εταιρίες από όλες τις περιφέρειες της χώρας, επιδιώκοντας να δημιουργηθούν και αλλού κέντρα στήριξης των τοπικών αναπτυξιακών δυνατοτήτων. Αφορά κυρίως το πρόγραμμα αυτό τις αναπτυξιακές εταιρίες που διαχειρίστηκαν τα Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου, τα οποία περιελάμβαναν τη διαφοροποίηση των τοπικών οικονομιών προς μη αγροτικές δραστηριότητες, τη στήριξη πολύ μικρών επιχειρήσεων και την ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων.

Υποστηρίζει τη συνεργασία των συνεταιριστικών τραπεζών Καρδίτσας, Χανίων και Ηπείρου, με αναπτυξιακές εταιρίες και άλλους φορείς ώστε να ενισχυθεί η ικανότητά τους να αξιοποιούν χρηματοδοτικά εργαλεία σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ή το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (Σχέδιο Γιούνκερ).

Να συμπεράνουμε λοιπόν οτι το θεσμικό πλαίσιο άσκησης αναπτυξιακής πολιτικής ανανεώνεται “από τα κάτω”; Οτι άνθρωποι που νοιάζονται για τον τόπο τους ανανεώνουν ταυτοχρόνως τη δημοκρατία και τον καθορισμό του περιεχομένου της ανάπτυξης; Είναι γεγονός οτι αυτές οι αλλαγές έχουν ξεκινήσει και στέλνουν μηνύματα θετικά και καθαρά. Σε μια χώρα που οδηγήθηκε σε μια βαθιά κρίση με την επί δεκαετίες κυριαρχία ενός ατομισμού που διάβρωσε το δημόσιο χώρο και τις σχέσεις κοινωνικής αλληλεγγύης, πρόκειται για ελπιδοφόρα μηνύματα.