Η ανάπτυξη που χρειαζόμαστε

Η ελληνική κυβέρνηση, η κυβέρνηση της Αριστεράς, βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα στρατηγικό πρόβλημα το οποίο θα χρειαστεί το συντομότερο να επιλύσει. Διαχειρίζεται υπεύθυνα, με ορατή αίσθηση του συλλογικού συμφέροντος και με μαχητικότητα υπέρ των αδυνάτων στα στενά διαθέσιμα ως τώρα πλαίσια, ένα καθεστώς διοίκησης και οργάνωσης της οικονομίας, που είναι συνέχεια του ίδιου καθεστώτος το οποίο μετά από πορεία δεκαετιών οδήγησε στην κρίση, ή καλύτερα στην κατάρρευση της οικονομίας και της κοινωνίας. Η αναμονή ξένων ιδιωτικών επενδύσεων, η πεποίθηση οτι ο εξωστρεφής προσανατολισμός της ανάπτυξης είναι μονόδρομος, η απόλυτη εμπιστοσύνη στα ελληνικά και ευρωπαϊκά τραπεζικά κεφάλαια για την ενεργοποίηση των επενδυτών, η απλοϊκή σύνδεση των προθέσεων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων με την καινοτομία, αποτελούν επιλογές που επαναλαμβάνουν παλαιότερα λάθη τα οποία προέκυπταν από την βαθειά ριζωμένη στην πολιτική ελίτ πεποίθηση οτι ο επιχειρηματίας επενδυτής κατέχει τη σοφία από την οποία εξαρτάται το μέλλον της οικονομίας και της κοινωνίας.

Η επανάληψη αυτής της προσέγγισης του ζητήματος της ανάπτυξης, σα να πρόκειται για μια προφανή οδό που κανείς δεν μπορεί να παρακάμψει, είναι το αποτέλεσμα δύο σημαντικών λαθών:

1) Επιλέγεται να αγνοηθεί οτι αυτές ακριβώς οι πλευρές της επιχειρηματοκεντρικής προσέγγισης της ανάπτυξης, οδήγησαν σε ένα μοντέλο ανάπτυξης κατά την τελευταία 30ετία το οποίο επελέγει από τις συστημικές πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις για να διατηρηθεί το μεταπολεμικό πελατειακό σύστημα. Και το κόστος για την παραγωγική ικανότητα και την ανταγωνιστικότητα της χώρας είναι δυστυχώς ορατό με δραματικό τρόπο εδώ και 7 χρόνια. Δεν αρκεί όμως να καταπολεμάει κανείς τη λογική των πελατειακών σχέσεων για να γίνει το μοντέλο αυτό αποτελεσματικό.

2) Παραβλέπεται οτι μετά την κατάρρευση που ζήσαμε, με δραματικές μειώσεις του ΑΕΠ, της απασχόλησης, των αμοιβών της εργασίας και του αποθέματος κεφαλαιουχικού εξοπλισμού (100 δις επενδύσεων χρειάζονται κατά τον ΣΕΒ για να επανέλθουμε στα επίπεδα του 2009), δεν υπάρχει παραγωγική δομή, δεν υπάρχουν υπολογίσιμα οικονομικά υποκείμενα, δεν υπάρχει μοντέλο ένταξης στην ευρωπαϊκή και τη διεθνή οικονομία, που να μας επιτρέπουν να χαράξουμε έναν αναπτυξιακό δρόμο. Η άποψη οτι μερικοί ξένοι επενδυτές, ή μερικές δεκάδες κερδοφόρων ελληνικών επιχειρήσεων θα χαράξουν αυτό το δρόμο, είναι σήμερα προσβλητική για τη νοημοσύνη όλων μας.

Χρειάζεται όμως πολλή ανάπτυξη για να ανταποκριθούμε στις ανάγκες της κοινωνίας και να μην τραβήξουμε τον μακρύ δρόμο μιας παρατεταμένης ανεργίας και φτώχειας για τις επόμενες δεκαετίες, όπως προβλέπει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Χρειαζόμαστε όμως και ένα νέο καθεστώς για την οικονομία, το οποίο μπορεί να συγκροτήσει η Αριστερά, ικανό να θέτει στόχους, να αξιοποιεί τις υπάρχουσες δυνατότητες, το υπάρχον δυναμικό, χρησιμοποιώντας πόρους που είναι ήδη διαθέσιμοι ή είναι δυνατόν να εξευρεθούν. Ποιός μπορεί να ισχυριστεί οτι δεν υπάρχουν δυνατότητες αναβάθμισης και επέκτασης της αγροτικής οικονομίας, οτι δεν είναι ορατές οι δυνατές βελτιώσεις της ελκυστικότητας των τουριστικών περιοχών, οτι δεν είναι αναγκαία μεγάλα προγράμματα για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, για θερμική θωράκιση των κατοικιών και των κτιρίων, για ανάπτυξη της παραγωγής και χρήσης μέσω μαζικής μεταφοράς (που μπορούμε να παράγουμε), για πραγματικές δομές ανακύκλωσης, ότι δεν μπορούν να επεκταθούν αποφασιστικά η παραγωγή και η χρήση νέων τεχνολογιών. Η αναμονή της αξιοποίησης αυτών των δυνατοτήτων απο ξένους ή έλληνες μεμονωμένους επενδυτές ισοδυναμεί με παραίτηση.

Ένα νέο καθεστώς για την οικονομία θα είναι κατά κύριο λόγο ένα θεσμικό πλαίσιο ικανό να σχεδιάσει το συνδυασμό δημοσίων επενδύσεων και δαπανών, ιδιωτικών επενδύσεων και παραγωγικών δραστηριοτήτων, και δραστηριοτήτων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, μέσω της λειτουργίας και της συνεργασίας επιστημονικών ομάδων, δημοκρατικών οργάνων λήψης αποφάσεων, και δομών υλοποίησης των σχεδίων, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Η συγκρότηση ενός τέτοιου θεσμικού πλαισίου θα πρέπει να βασιστεί σε μια μεγάλη προσπάθεια εκπαιδευτικού χαρακτήρα, αλλά θα επιτρέψει επίσης άμεσα την αξιοποίηση μεγάλου αριθμού νέων επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων. Θα αναβαθμιστούν ταυτοχρόνως τα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα, οι δημοκρατικές διαδικασίες διαβούλευσης και υιοθέτησης αναπτυξιακών αποφάσεων, και η εμπλοκή υπαλληλικού προσωπικού σε σχέδια ανασυγκρότησης των περιοχών της χώρας. Θα περάσουμε από την εποχή των ατομικών σχεδίων και διαδρομών, σε μια εποχή όπου θα δίνει τον τόνο μια πολυπληθής κατηγορία καταρτισμένων υπηρετών του δημοσίου συμφέροντος και των δημοκρατικών αποφάσεων.

Η διαθεσιμότητα πόρων πρέπει να ξανακοιταχτεί πολύ πιο προσεκτικά. Τα προγράμματα και οι μέθοδοι του ΕΣΠΑ, πόσο έχουν αξιολογηθεί (εκ των προτέρων ή εκ των υστέρων), όταν υποστηρίζονται κατηγορίες επιχειρηματιών ή υποψηφίων επιχειρηματιών, χωρίς να υπάρχει συσχέτιση με ένα σχέδιο για την οικονομία και χωρίς να υπάρχουν δομές που μπορούν να κατευθύνουν όσους καταθέτουν προτάσεις; Οι προτάσεις που επιδιώκουν να αξιοποιήσουν τον αναπτυξιακό νόμο σε ποιο βαθμό εντάσσονται σε αναπτυξιακές επιλογές, ειδικότερα δε οι προτάσεις για ξένες επενδύσεις; Πόσο αξιοποιούνται οι δυνατότητες της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ή ακόμα και του Σχεδίου Γιούνκερ, για την υποστήριξη αναπτυξιακών δημόσιων ή ιδιωτικών επενδύσεων, ειδικότερα περιβαλλοντικών (που θα υποστηριζόταν από υπολογίσιμες πολιτικές δυνάμεις, ιδιαίτερα στη Γερμανία), ενταγμένων σε ευρύτερα σχέδια; Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων δέχτηκε να χρηματοδοτήσει (με 180 εκ. Ευρώ) ένα ταμείο υποστήριξης της έρευνας στα ελληνικά εκπαιδευτικά ή ερευνητικά ιδρύματα. Γιατί δεν θα δεχόταν να χρηματοδοτήσει και την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας από επιχειρήσεις ή δημόσιες και κοινωνικές υπηρεσίες, ενταγμένες σε βιώσιμα αναπτυξιακά σχέδια;

Σε μια συζήτηση στη Γερμανία, το καλοκαίρι του 2015, για τις δυνατές συγκρίσεις της σημερινής Ελλάδας με τη Γερμανία του 1953, ο γνωστός γερμανός οικονομολόγος Peter Bofinger πρότεινε να εφαρμοστεί στην Ελλάδα το μέτρο που εφαρμόστηκε ελλιπώς τότε στην Γερμανία, της δήμευσης ενός μεγάλου μέρους (50%) των μεγάλων περιουσιών. Η πρότασή του για την Ελλάδα ήταν φορολογία του πλούτου κατά 5% για δέκα χρόνια. Η Αριστερά μπορεί να νομιμοποιήσει στα μάτια της πλειοψηφίας του πληθυσμού την οποιαδήποτε αναδιανομή εισοδήματος και πλούτου από τη στιγμή που είναι ορατή η αξιοποίηση αυτών των πόρων για κοινωνικούς και αναπτυξιακούς λόγους. Τόλμη και σχέδιο χρειάζεται και για την αξιοποίηση παράλληλων μέσων πληρωμών. Τέτοιες πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο, αποφασισμένες από τις ίδιες τις κοινωνίες, θα επέτρεπαν την αξιοποίηση σε σύντομο χρονικό διάστημα παραγωγικών δυνατοτήτων και ανθρώπινου δυναμικού, χωρίς φυσικά να απειληθεί η λειτουργία της συνολικής οικονομίας με τη χρήση του Ευρώ, ενώ θα μπορούσαν έτσι να αναπτυχθούν νέες οικονομικές δραστηριότητες ικανές να μεταπηδήσουν από την τοπική, στην εθνική και τη διεθνή οικονομία.

Η Αριστερά διατηρεί στην Ελλάδα ένα ορατό πλεονέκτημα απέναντι σε μια αντιπολίτευση του πλούτου που καταφεύγει στο πρακτοριλίκι σε κάθε δύσκολη για αυτήν ιστορική στιγμή. Μπορούμε να αλλάξουμε ριζικά τα πράγματα, να ικανοποιήσουμε όπως λέμε τις ανάγκες των πολλών. Χρειάζεται καινοτομία, εφευρετικότητα, αποφασιστικότητα, χρειάζεται αξιοποίηση των ανθρώπων που είναι ικανοί και πρόθυμοι να οικοδομήσουν ένα νέο παραγωγικό και κοινωνικό καθεστώς. Χρειάζεται να εγκαταλειφθούν συμπεριφορές και τρόποι σκέψεις του παρελθόντος που έχουν οδηγήσει σε μια καθίζηση χωρίς τέλος αν συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τις μεθόδους και τα εργαλεία του παρελθόντος.