Σχέδιο κατευθύνσεων ανάπτυξης δραστηριοτήτων ΚΑλΟ στην Περιφέρεια Αττικής

1. Εισαγωγή

Το σχέδιο κατευθύνσεων το οποίο ακολουθεί, επιδιώκει να διαμορφώσει το μέρος ενός σχεδίου παραγωγικής ανασυγκρότησης το οποίο να μπορεί να καλυφθεί με δραστηριότητες και δικτυώσεις της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Είναι αναγκαίο ένα τέτοιο σχέδιο να αποτελέσει αντικείμενο διαβούλευσης με φορείς της ιδιωτικής και της δημόσιας οικονομίας, ώστε να αποκτήσει τόσο τη νομιμοποίηση, όσο και τις συμπληρωματικότητες που χρειάζεται μια τόσο σημαντική παρέμβαση σε περιφερειακό επίπεδο.

2. Κριτήρια επιλογών

Ο ρόλος της ΚΑλΟ, είναι σύνθετος καθώς αναμένεται να απελευθερώσει την κοινωνική πρωτοβουλία, σχετικά με την αύξηση της απασχόλησης, την βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων, την κάλυψη εξωτερικής ή εσωτερικής ζήτησης, και την εισαγωγή καινοτομιών. Καθώς είναι πολύ σημαντικός το ρόλος των δραστηριοτήτων που έχουν έναν εξαγωγικό προσανατολισμό, μαζί με αυτές που θα υποκαταστήσουν εισαγωγές (μαζί με δραστηριότητες που θα καλύψουν ανάγκες παραδοσιακού χαρακτήρα), ο καινοτομικός χαρακτήρας των νέων εγχειρημάτων είναι απαραίτητος και επομένως η αναλυτική περιγραφή του περιεχομένου της καινοτομίας.

Για λόγους που έχουν σχέση τόσο με το υψηλό ποσοστό ανεργίας των νέων, όσο και με το μορφωτικό τους επίπεδο, θα έπρεπε να διερευνηθεί το πώς θα δοθεί προτεραιότητα σε αυτή την κατηγορία του πληθυσμού, ώστε να μπορέσει να ξεφύγει από την παγίδα της επισφαλούς εργασίας ή ανεργίας από τη μία, και της δυσεύρετης κερδοφόρου ατομικής επιχείρησης από την άλλη (χωρίς να αποκλείεται η δυνατότητα υποστήριξης επιχειρηματικών πρωτοβουλιών εκτός ΚΑλΟ). Η αξιοποίηση των γνώσεων και της εφευρετικότητας των μορφωμένων νέων, θα έχει ως αποτέλεσμα να διαμορφωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα μια νέα γενιά εργαζομένων, αλλά και εργοδοτών, που θα έχουν ζήσει μια νέα εμπειρία σε ότι αφορά τα αγαθά ή τις υπηρεσίες που προσφέρουν, αλλά και τη σχέση τους με την οικονομία και τις δημόσιες υπηρεσίες άσκησης πολιτικής.

3. Το ζήτημα της ζήτησης

Στόχος της ΚΑλΟ δεν μπορεί να είναι κατά κύριο λόγο να αντικαταστήσει υπαρκτές επιχειρηματικές δραστηριότητες, ή προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών, αλλά αντίθετα να αυξήσει με ταχείς ρυθμούς την προσφορά και επομένως την απασχόληση που της αναλογεί. Η εκπλήρωση αυτού του στόχου θα εξαρτηθεί από τις δυνατότητες αύξησης της ζήτησης που μπορεί να πραγματοποιηθεί με τους εξής τρόπους: την αξιοποίηση μιας διεθνούς ζήτησης μέσω της βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων (π.χ. τουρισμός), την κάλυψη της εσωτερικής ζήτησης που είναι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής υποκατάστασης εισαγωγών (π.χ. λογισμικό), τη δραστηριοποίηση σε κλάδους όπου υπάρχει η δυνατότητα πραγματοποίησης επενδύσεων και αύξησης των εγχώριων δημοσίων δαπανών (π.χ. ενεργειακή

θωράκιση κτιρίων και ανάπτυξη της παραγωγής νέων υλικών), τη συμβολή σε αναδιαρθρώσεις υπαρκτών δραστηριοτήτων (π.χ. ανακύκλωση ή παραγωγή ενέργειας), και της κάλυψης αναγκών μέσω της έκδοσης συμπληρωματικών νομισμάτων (π.χ. ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής τροφίμων).

4. Οι ανάγκες

‘Όταν επιδιώκουμε τη σύνδεση της ανασυγκρότησης με την κάλυψη των αναγκών, εννοούμε ότι βασικές ανάγκες όπως η τροφή, η υγεία, η εκπαίδευση και η στέγαση, πρέπει πολύ σύντομα να καλυφθούν για όλους, ενώ θα απασχολείται η πλειοψηφία του πληθυσμού,και ενώ θα υλοποιείται το συνολικό σχέδιο ανασυγκρότησης. Για να επιτευχθούν αυτά χρειάζεται να υπάρξει συνδυασμός των παραπάνω παρεμβάσεων, ο οποίος εξαρτάται από πολλούς συγκυριακούς οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες.

Σε ότι αφορά τη διαδικασία ανάδειξης των αναγκών και της προσπάθειας κάλυψής τους, αυτό που πρέπει να επιδιώξουμε είναι μέσω ενός πρώτου σχεδιασμού και μιας σχετικής διαβούλευσης να διαμορφωθεί ένα πρώτο σχέδιο, το οποίο θα δίδει κατευθύνσεις, θα ορίζει τα μέσα για την υλοποίησή του και θα ενισχύει το κοινωνικό χώρο, και τις κοινωνικές δυνάμεις, που θα συμβάλουν στη βελτίωση και των στόχων και των μέσων.

Για να υπάρξει και να βελτιωθεί ο σχεδιασμός για την ανάπτυξη της ΚαλΟ, στο πλαίσιο της διαδικασίας ανασυγκρότησης, είναι καταρχάς αναγκαίο να υπάρξει ένας θεσμός (Ινστιτούτο λ.χ.), σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, ο οποίος επεξεργάζεται το κάθε σχέδιο, και ταυτοχρόνως να δημιουργηθούν όργανα εκπροσώπησης της κοινωνίας, που μέσω διαβούλευσης και δημοκρατικών διαδικασιών απόφασης, υιοθετούν το σχέδιο και το διορθώνουν στη συνέχεια ή το τροποποιούν.

5. Οι πόροι

Οι διαθέσιμοι πόροι μπορούν να προκύψουν από τις εξής κατευθύνσεις: τους πόρους των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων, τους εθνικούς πόρους που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις που αφορούν το χρέος, αλλά και τη φορολογία, τη δυνατότητα αξιοποίησης διαθέσιμης γης, κτιρίων και αργούντος παραγωγικού εξοπλισμού, και τις επιλογές που μπορεί να γίνουν σε οτι αφορά τα συμπληρωματικά νομίσματα.

Οι ευρωπαϊκοί πόροι και η διαθέσιμη γη και κεφάλαιο, είναι άέναςμεσα αξιοποιήσιμοι πόροι, υπό την προϋπόθεση οτι υπάρχει σχεδιασμός και μπορούν να λειτουργήσουν οι κατάλληλες δομές υποστήριξης των εγχειρημάτων. Η δημιουργία συμπληρωματικών νομισμάτων απαιτεί έναν άλλου τύπου σχεδιασμό, για την προετοιμασία της διαδικασίας νομιμοποίησης ενός τέτοιου εγχειρήματος. Αυτό όμως σημαίνει οτι είναι δυνατόν να υλοποιηθεί μια διαδικασία ανάπτυξης της ΚαλΟ, βασισμένη σε ήδη υπαρκτές δυνατότητες πόρων και χρήματος, που θα είναι όμως εφικτή εφόσον διαμορφωθεί ένα νέο θεσμικό πλαίσιο ικανό να σχεδιάσει την αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων.

6. Προτάσεις

Η επεξεργασία ενός σχεδίου ανάπτυξης της ΚαλΟ, στο πλαίσιο του σχεδιασμού της ανασυγκρότησης, αποτελεί δύσκολο και καινοτόμο έργο καθώς δεν μπορεί να βασιστεί σε ήδη υπάρχοντες θεσμούς και πολιτικές που μπορούν να υπηρετήσουν αντίστοιχους στόχους. Ο εγκλωβισμός της αναπτυξιακής πολιτικής σε πρακτικές πελατειακής υποστήριξης της “επιχειρηματικότητας”, κατά την προηγούμενη ιστορική περίοδο, εμπόδισε τη δημιουργία γνωσιακών εργαλείων και έμπειρων στελεχών σε επίπεδο κρατικής διοίκησης, ικανών να υποστηρίξουν έναν νέο προσανατολισμό. Χρειάζεται επομένως να διαμορφωθούν οι συνθήκες που θα επιτρέψουν τόσο τη θεσμική καινοτομία, όσο και την επιλογή των κατάλληλων μεθόδων ανάδειξης και κατάρτισης στελεχών.

Ένα σχέδιο ανάπτυξης της ΚαλΟ σε περιφερειακό λ.χ. επίπεδο, στις σημερινές συνθήκες διαμόρφωσης ενός συνολικού προγράμματος ανασυγκρότησης, και ενώ η χώρα έχει απολέσει σημαντικό μέρος του παραγωγικού της δυναμικού, δεν μπορεί να είναι το άθροισμα ασύνδετων κατευθύνσεων, αλλά πρέπει να χαρακτηρίζεται από μια ολοκληρωμένη πρόταση με ενιαίο χαρακτήρα και σαφή οραματική διάσταση. Μια τέτοια προσπάθεια, που είναι απαραίτητη σήμερα για την Ελλάδα, μπορεί – όταν θα ολοκληρωθεί – να αποτελέσει και παραδειγματική επιλογή για το σύνολο της Ευρώπης, όπου τα εγχειρήματα ΚαλΟ αναζητούν μια συνολική στρατηγική απέναντι στην οικονομία της αγοράς. Το σχέδιο αυτό πρέπει να περιλαμβάνει ειδικές επιλογές στα επίπεδα της παραγωγικής δυναμικής και της αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων ή κεφαλαιουχικών αγαθών.

Η στρατηγική της “Βιώσιμης Αττικής” είναι αυτή που μπορεί να συνολικοποιήσει επιλογές οι οποίες αφορούν τον τουρισμό, την προστασία του περιβάλλοντος, την παραγωγή ποιοτικών τροφίμων, την αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας, και την προσαρμογή τόσο της βιομηχανικής βάσης σε περιβαλλοντικές και δυναμικές τεχνολογικές επιλογές, όσο και της διοίκησης της περιφέρειας και των δήμων. Πρέπει να γίνει σαφές οτι η “βιώσιμη Αττική” δεν αποτελεί μετονομασία της εξωστρεφούς προσέγγισης της “έξυπνης εξειδίκευσης”, αλλά είναι ταυτοχρόνως μια καινοτομική προσέγγιση της ανασυγκρότησης, που όμως συνθέτει παραγωγικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους. Και αποτελεί γι αυτό μια πρωτοποριακή ευρωπαϊκή στρατηγική, που επιδιώκει να επιφέρει ρήξεις, ειδικότερα σε ότι αφορά τη συνοχή, την αυτοτέλεια και την προστασία των εθνικών αναπτυξιακών στρατηγικών.

Η στρατηγική της βιώσιμης Αττικής, λόγω της δραματικής παραγωγικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής υποβάθμισης, δεν μπορεί να μην αποτελεί συνδυασμό πολιτικών που αφορούν τόσο την ΚαλΟ, όσο και τις δημόσιες πολιτικές και τις πολιτικές για τον ιδιωτικό τομέα, και μάλιστα να επιδιώκει την υποστήριξη και επιβράβευση των επιτυχημένων εγχειρημάτων και των δύο τομέων. Αν πάρουμε βέβαια τόσο το δημόσιο, όσο και τον ιδιωτικό τομέα συνολικά, πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη οτι η αναπροσαρμογή δραστηριοτήτων και η υιοθέτηση νέων, εξαρτάται σε καθοριστικό βαθμό από τη δραστηριοποίηση των εργαζομένων που απασχολούνται. Η παρέμβαση προς όφελος των συλλογικών διαπραγματεύσεων, κατά της λογικής των ατομικών συμβάσεων εργασίας, και για την καταπολέμηση της παραβατικότητας στην αγορά εργασίας και τους χώρους εργασίας, αποτελούν προϋποθέσεις για μια τέτοια δραστηριοποίηση.

Η αύξηση των επισκεπτών της Αθήνας και της Αττικής, καθ'όλη τη διάρκεια του έτους, είναι μια προφανής δυνατότητα, που μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο της στρατηγικής για τη “βιώσιμη Αττική”, και να επιτρέψει τη δικτύωση πολλαπλών δραστηριοτήτων οι οποίες θα συμβάλλουν αποφασιστικά στην αύξηση της απασχόλησης.

- Η περιφέρεια μπορεί να παρέμβει καταρχάς στα επίπεδα των έργων υποδομών για το πράσινο και τους δημόσιους χώρους, τις μετακινήσεις (ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς επιφανείας, με μείωση της κυκλοφορίας αυτοκινήτων και με δωρεάν πρόσβαση των νέων, ή άλλα κίνητρα), και με αξιοποίηση του κτιριακού δυναμικού προς όφελος όλων των ειδών εγχειρημάτων, ειδικότερα σε οτι αφορά τις δημόσιες υπηρεσίες πολιτισμού. Τα πανεπιστήμια, μπορούν να αναπτύξουν σε θέματα επιστημών, πολιτισμού κ.α., ειδικές θεσμικές δραστηριότητες διεθνούς απήχησης, προκαλώντας την εισροή ξένων φοιτητών και την εγκαθίδρυση τακτικών συνεδριακών δραστηριοτήτων.

- Η ανάπτυξη της ΚαλΟ, μπορεί να βασιστεί στην υποστήριξη εγχειρημάτων, που θα είναι αποτέλεσμα διαδικασιών επιλογής με διαγωνιστικό χαρακτήρα, σε οτι αφορά τον πολιτισμό, τις τέχνες, την ποιοτική εστίαση και φιλοξενία, που θα έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν το κτιριακό κεφάλαιο.

Είναι δυνατόν να ενισχυθεί ο εγχώριος κλάδος ΤΠΕ, με αύξηση των χρήσεων στο δημόσιο και τις ιδιωτικές ή κοινωνικές επιχειρήσεις, και την εισαγωγή υπαρκτού ή εγχώρια παραγόμενου ελεύθερου λογισμικού, για να αυξηθούν επίσης οι δραστηριότητες συντήρησης των δικτύων, αλλά και ενδεχομένως οι εξαγωγές. Χρειάζεται να διερευνηθεί η σχέση που μπορεί να υπάρξει μεταξύ κοινωνικών και ιδιωτικών πρωτοβουλιών.

Στον τομέα του περιβάλλοντος η διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου για την ανακύκλωση, αποτελεί επείγουσα αναγκαιότητα, που μπορεί να κινητοποιήσει αλληλέγγυες πρωτοβουλίες, αλλά και τις περιφερειακές και δημοτικές αρχές. Είναι επίσης αναγκαίο να σχεδιαστεί η μετάβαση στην Αττική σε ένα νέο βιώσιμο βιομηχανικό και αγροτικό μοντέλο, με βιώσιμα περιβαλλοντικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά. Ειδικότερα για την παραγωγή ενέργειας μπορεί να σχεδιαστεί η μετάβαση σε ένα αποκεντρωμένο σχήμα αξιοποίησης σε τοπικό επίπεδο, ακόμη και σε μια αστική περιοχή, των ανανεώσιμων πηγών. Σε όλες αυτές τις μεταβατικές διαδικασίες μπορεί να αξιοποιηθεί η ΚΑλΟ.

Η επεξεργασία τοπικών σχεδίων είναι βέβαια επιθυμητή. Απο τη στιγμή που υιοθετείται η στρατηγική της “βιώσιμης Αττικής” με τα παραπάνω χαρακτηριστικά, μπορεί ειδικότερα η αξιοποίηση του Ελληνικού να συνδυαστεί με τη δημιουργία μιας θερμοκοιτίδας για το σύνολο των εγχειρημάτων που εντάσσονται σε αυτή τη στρατηγική, και αξιοποίησης μεταξύ άλλων της ανακύκλωσης οργανικών αποβλήτων.

Οι προτάσεις αυτές πρέπει να περάσουν από δύο σημαντικές διαδικασίες για να ολοκληρωθούν. Πρώτα από την περαιτέρω επεξεργασίας μιας κατάλληλης επιστημονικής ομάδας, και στη συνέχεια από μια διαδικασία ευρείας διαβούλευσης, η οποία θα διαμορφώσει μια ευρεία συναίνεση, σχετικά με το όλο σχέδιο.

[ΠΛΡ, 21-6-2015]