Σχέδιο Δράσης για την ανάπτυξη της ΚΑΛΟ

1. Η σημασία της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

Η δημιουργία εγχειρημάτων ΚΑΛΟ είναι ένα κίνημα για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών, τη δημιουργία απασχόλησης, τη δημοκρατική λειτουργία παραγωγικών μονάδων και μονάδων προσφοράς κοινωνικών υπηρεσιών, αλλά και ισότιμης κατανομής του παραγόμενου προϊόντος ή εισοδήματος. Ένα κίνημα το οποίο έχει συνοδεύσει και συνοδεύει την εξέλιξη των καπιταλιστικών οικονομιών.

Κατά την φορντιστική περίοδο των αναπτυγμένων καπιταλιστικών οικονομιών, οι πρωτοβουλίες ΚΑΛΟ λειτούργησαν ως συμπληρωματικές δράσεις σε σχέση με το κοινωνικό κράτος και τις πολιτικές απασχόλησης, και αποτέλεσαν σε μεγάλο βαθμό προεκτάσεις του κοινωνικού κράτους ενισχυόμενες από δημόσιους πόρους. Σε βιομηχανικές ή υπο εκβιομηχάνιση χώρες της Λατινικής Αμερικής με υψηλά επίπεδα ανεργίας και φτώχειας, η ΚΑΛΟ έχει αποτελέσει μια οικονομία με παράλληλη δραστηριότητα, με εναλλακτικές μορφές οργάνωσης και κατανομής των πόρων, που συγκροτούν ευρύτερες δικτυώσεις δραστηριοτήτων και περιοχές αυτονομημένες από την πλευρές της παραγωγής και της κατανάλωσης, σε σχέση με την καπιταλιστική οικονομία. Ενώ όμως έχει αποσπάσει πόρους και χώρους δραστηριοποίησης από την καπιταλιστική οικονομία, δεν την έχει υποκαταστήσει σε ότι αφορά τον κορμό των παραγωγικών, εμπορικών και χρηματοπιστωτικών δραστηριοτήτων. Παραμένει μια κινηματική δραστηριότητα η οποία επιδιώκει να εκφράσει ανάγκες και να διαμορφώσει κοινωνικούς συσχετισμούς.

Το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται η ΚΑΛΟ στην Ελλάδα είναι το αποτέλεσμα της κρίσης και της διαχείρισής της κατά την περίοδο μετά το 2010, και είναι ευρύτερα χαρακτηριστικό της οξύτητας της κρίσης στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Έχουμε αφενός την καταστροφή των κοινωνικών θεσμών και μεγάλου μέρους του παραγωγικού ιστού, αλλά και την αδυναμία του καπιταλιστικού τομέα να αξιοποιήσει πρωτοφανείς αναδιανομές εισοδήματος προς όφελος των επιχειρήσεων για να αναδείξει κατευθύνσεις ανάκαμψης της καπιταλιστικής οικονομίας. Από την άλλη μεριά, και παρά το γεγονός ότι η ΚΑΛΟ βρίσκεται στα πρώτα στάδια ανάπτυξης στην Ελλάδα, καλείται να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο της παρέμβασης των κινηματικών πρωτοβουλιών που θα συνδυαστεί με δημόσιες δραστηριότητες στους τομείς των επενδύσεων και των υπηρεσιών, αποφασισμένες σε πολιτικό επίπεδο στο πλαίσιο του σχεδιασμού της ανασυγκρότησης, και με τη διαθεσιμότητα του ιδιωτικού τομέα για επιμέρους επιχειρηματικές πρωτοβουλίες.

Την ίδια στιγμή επομένως που συζητείται η υλοποίηση πολιτικής για την ανάπτυξη της ΚΑΛΟ, χρειάζεται να διευκρινιστεί το περιεχόμενο και η μορφή των κρατικών παρεμβάσεων προς αυτή την κατεύθυνση, σε συνδυασμό με το σύνολο των πολιτικών και θεσμικών παρεμβάσεων για το σχεδιασμό της ανασυγκρότησης. Αλλά και η ενθάρρυνση της δημιουργίας από τον ίδιο το χώρο της ΚΑΛΟ θεσμών άσκησης πολιτικής για την ανάπτυξη του χώρου αυτού, και για τον επηρεασμό της στρατηγικής ανασυγκρότησης από τα κοινωνικά κινήματα.

Η διαφορά ανάμεσα στη στρατηγική της ανάπτυξης και τη στρατηγική της ανασυγκρότησης είναι η εξής. Η ανάπτυξη επιδιώκει τη μεγέθυνση της καπιταλιστικής παραγωγής με άμεσο στόχο την κερδοφορία του κεφαλαίου και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα, με μελλοντικό στόχο την πλήρη απασχόληση και την κάλυψη κοινωνικών αναγκών. Η ανασυγκρότηση θέτει ως άμεσους στόχους την κάλυψη περιβαλλοντικών, κοινωνικών και παραγωγικών αναγκών, βασισμένη όχι μόνο στις επιδιώξεις των καπιταλιστικών επιχειρήσεων, αλλά και στις δημόσιες και κοινωνικές δραστηριότητες, υποτάσσοντας σε αυτούς τους στόχους την κατανομή του εισοδήματος, την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων, και τη ρύθμιση των διεθνών σχέσεων της οικονομίας.

2. Η στρατηγική ανάπτυξης της ΚΑΛΟ

Η υποστήριξη της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας επιδιώκει την αναβάθμιση της κοινωνικής πρωτοβουλίας για την κάλυψη κοινωνικών και παραγωγικών αναγκών του κόσμου της εργασίας, την εγκαθίδρυση μορφών οργάνωσης της παραγωγής και της προσφοράς υπηρεσιών που λειτουργούν με άμεσες δημοκρατικές διαδικασίες και με ένα καθεστώς ισότητας αμοιβών και παροχών. Επιδιώκει επίσης τη δημιουργία δικτυώσεων όπου οι συνεργασίες και οι συναλλαγές πραγματοποιούνται με τη λογική της κατανομής αξιών χρήσης και της ισότιμης πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες και όχι με τη λογική της αγοράς.

Επίσης, οι κοινωνικές πρωτοβουλίες αποτελούν έναν ισχυρό παράγοντα διαμόρφωσης σε τοπικό και εθνικό επίπεδο του σχεδιασμού της ανασυγκρότησης, της ανάδειξης δηλαδή των δυνατοτήτων, των αναγκών, αλλά και των μορφών χρηματοδότησης και υποστήριξης ενός μη καπιταλιστικού τομέα. Ενός παράγοντα που θα αποτελεί προϋπόθεση της κοινωνικής, περιβαλλοντικής και παραγωγικής βιωσιμότητας. Ο σχεδιασμός της ανασυγκρότησης δεν μπορεί παρά να είναι μια διαδικασία η οποία εκφράζει τις επιδιώξεις μιας ευρείας κοινωνικής συμμαχίας των λαϊκών τάξεων και του κόσμου της εργασίας.

Σε συνθήκες υψηλής ανεργίας, υποβάθμισης των κοινωνικών υπηρεσιών και καταστροφής παραγωγικού ιστού, η ανάπτυξη πρωτοβουλιών ΚΑΛΟ, καθώς και η δικτύωσή τους, όπως και η δημιουργία δομών χρηματοδότησης και υποστήριξής τους, αποτελούν κινηματικές διαδικασίες εκδήλωσης και υλοποίησης της λαϊκής θέλησης. Οι οποίες πρέπει να συνδυαστούν με μορφές οργάνωσης και δράσης συνδικαλιστικών και επαγγελματικών οργανώσεων. Η συμμετοχή των ιδιωτικών επιχειρήσεων, αλλά και των κοινωνικών επιχειρήσεων, στις διεργασίες του σχεδιασμού, και στην υλοποίηση των σχεδίων ανασυγκρότησης, μπορεί να αποτελέσει έναν παράγοντα ενίσχυσης της δυναμικής αυτών των σχεδίων.

Η διαδικασία της ανασυγκρότησης είναι και μια διαδικασία διαμόρφωσης και αξιοποίησης καινοτομιών σχετικά με τα προσφερόμενα αγαθά και υπηρεσίες, τις τεχνολογίες, τις οργανωτικές μορφές και τις μορφές δικτύωσης, το ρόλο των θεσμικών λειτουργιών και τη διοίκησης των επιχειρήσεων και υπηρεσιών. Ενώ έχει πλέον αποδειχθεί με δραματικό τρόπο οτι η ιδιωτική επιχειρηματικότητα δεν κατέχει τη σοφία που τις αποδίδει ο νεο-φιλελευθερισμός, θα ήταν επίσης λάθος να θεωρηθεί οτι οι πρωτοβουλίες της ΚΑΛΟ αποτελούν αυθορμήτως φορείς των παραπάνω καινοτομιών. Είναι αναγκαίες επιλογές σε οτι αφορά την αξιοποίηση της μορφωμένης νεολαίας, της επέκτασης των ερευνητικών δραστηριοτήτων, και της σύνδεσης της έρευνας με τα σχέδια ανασυγκρότησης.

Η ΚΑΛΟ καλείται μέσω των παρεμβάσεών της να υποστηρίξει έμπρακτα τον οικουμενικό χαρακτήρα των κοινωνικών υπηρεσιών και της κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και το σεβασμό των δικαιωμάτων των εργαζομένων, είτε είναι μισθωτοί είτε είναι μέλη συνεργατικών εγχειρημάτων, καθώς και την επέκταση των αυτοδιαχειριστικών πρακτικών, και των συλλογικών μορφών εκμάθησης και οργάνωσης της εργασίας.

3. Θεσμοί και εργαλεία άσκησης πολιτικής για την ΚΑΛΟ

Από τη στιγμή που η ΚΑΛΟ δεν αφορά απλώς τα συλλογικά επιχειρηματικά εγχειρήματα μειονεκτούντων ομάδων του πληθυσμού, αλλά αντιμετωπίζεται ως τομέας δραστηριοτήτων που εντάσσεται ενεργά στη διαδικασία της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και παραγωγικής ανασυγκρότησης, η αφιέρωση πόρων προς όφελος αυτών των εγχειρημάτων και η υποστήριξη των συνεργατικών εγχειρημάτων είναι αναγκαστικά συνάρτηση επιλογών που αποτελούν μέρος σχεδίων τομεακού ή τοπικού χαρακτήρα. Τα σχέδια αυτά μπορούν να προέλθουν από πρωτοβουλίες κρατικών, περιφερειακών ή δημοτικών θεσμών, με διάφορους βαθμούς εμπλοκής κοινωνικών φορέων και κινηματικών συλλογικοτήτων, που θα μπορούσαν και θα έπρεπε να οδηγηθούν στη δημιουργία οργάνων σχεδιασμού της ανασυγκρότησης σε όλα τα παραπάνω επίπεδα.

Η υλοποίηση ενός τέτοιου προσανατολισμού χρειάζεται – όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία – τη δημιουργία και λειτουργία δομών υποστήριξης συνεργατικών εγχειρημάτων, που να τα συμβουλεύουν καταρχάς σχετικά με τις δυνατότητες χρηματοδότησης και τις προτιμητέες δραστηριότητες, αλλά και σχετικά με μια σειρά άλλα θέματα:

• Την ισχύουσα νομοθεσία και τις θεσμικές υποχρεώσεις
• Τη σύνταξη επιχειρηματικού σχεδίου
• Τις δυνατές επιλογές σε ότι αφορά τις μεθόδους διοίκησης και οργάνωσης
• Τις ανάγκες εκπαίδευσης των συμμετεχόντων στο εγχείρημα

Οι δομές αυτές πρέπει να έχουν ως βασική επιδίωξη την εξασφάλιση της βιωσιμότητας των εγχειρημάτων, ενώ η εξασφάλιση της δικής τους βιωσιμότητας πρέπει να είναι επίσης το αντικείμενο του σχεδιασμού, μέσω μιας κατανομής των διαθέσιμων πόρων η οποία εχει μακροπρόθεσμα χαρακτηριστικά.

Η δημιουργία τέτοιων δομών μπορεί να είναι αποτέλεσμα των εξής δράσεων:

• Της προσαρμογής των προβλεπόμενων Μηχανισμών Στήριξης της Κοινωνικής Οικονομίας από το υπουργείο Εργασίας σε αυτό τον προσανατολισμό
• Της υποστήριξης της δημιουργίας δομής ή δομών (συνεργατικών κατά προτίμηση) από υπάρχοντα εγχειρήματα και φορείς του χώρου της ΚΑΛΟ, με τη συνδρομή της Αλληλεγγύης για Όλους, ή του υπουργείου Ανάπτυξης.

Η χρησιμοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων που καλύπτουν τις ανάγκες της ΚΑΛΟ στο πλαίσιο της ανασυγκρότησης, μπορεί να είναι μια αναπτυξιακή τράπεζα, αλλά και συνεταιριστικές τράπεζες. Οι τράπεζες αυτές, αλλά και οι εμπορικές τράπεζες υπό δημόσιο έλεγχο, θα υλοποιούν επιλογές σε κλαδικό και περιφερειακό επίπεδο οι οποίες θα προκύπτουν από τον αντίστοιχο σχεδιασμό, μέσω της διερεύνησης των αναγκών και των δυνατοτήτων, και μέσω πολιτικών αποφάσεων με την εμπλοκή αντιπροσωπευτικών θεσμών και κοινωνικών φορέων.

[ΠΛΡ, 10-6-2015]