Η
σχέση της εργασίας με το κεφάλαιο είναι μια σχέση εκμετάλλευσης, μια σχέση
άντλησης υπεραξίας, αλλά είναι και μια σχέση που αφορά τον έλεγχο από την
εργασία ή το κεφάλαιο της γνώσης που απαιτεί η παραγωγική διαδικασία. Ο Μάρξ,
που δεν είχε ασχοληθεί μόνο με τον καπιταλισμό της μεγάλης εκμηχανισμένης
βιομηχανίας, είχε παρουσιάσει τις διαφορετικές μορφές που πήρε και θα έπαιρνε
στο μέλλον η υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο. Επρόκειτο πρώτα για την τυπική
υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο, κατά την οποία η γνώση της παραγωγικής
διαδικασίας παρέμενε στους εργαζόμενους, αλλά το κεφάλαιο χρηματοδοτούσε την
παραγωγή, διακινούσε το προϊόν και είχε τη δυνατότητα να προσλάβει και να
απολύσει. Στη συνέχεια ο εκμηχανισμένος καπιταλισμός και αργότερα ο
τεϋλορισμός, οδήγησαν στην πραγματική υπαγωγή της εργασίας, δηλαδή στο έλεγχο
της γνώσης από το κεφάλαιο, μέσω των μηχανών και της διοίκησης και οργάνωσης
(management), και επομένως στην ένταξη του ελέγχου “των διανοητικών εξουσιών
επι της παραγωγής” στην ταξική σύγκρουση στους χώρους παραγωγής και στην
κοινωνία. Σε μια τρίτη περίοδο, προέβλεπε την επέκταση του general intellect
(της μαζικής διανοητικότητας) που θα μετέφερε πλέον τον έλεγχο των γνώσεων οι
οποίες αφορούν την παραγωγική διαδικασία και την οργάνωση της οικονομίας, στη
μεγάλη μάζα του εργαζόμενου πληθυσμού[1].
Η
ιστορική περίοδος που ζούμε επιβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό αυτή την πρόβλεψη του
Μάρξ. Ο “γνωσιακός καπιταλισμός”, βασίζεται στην παραγωγή γνώσης από τους
ίδιους τους κατόχους γνώσης, δηλαδή από μαζικές κατηγορίες ειδικευμένων
εργαζομένων, και στην επιστροφή σε εμπορικές, χρηματοπιστωτικές και αυταρχικές
μεθόδους συσσώρευσης κεφαλαίου. Η σχέση εργασίας και κεφαλαίου χαρακτηρίζεται
πλέον από το συνδυασμό μεθόδων εξαγοράς για τους λίγους και επέκτασης της
ανασφάλειας και της μειωμένης προστασίας για τους πολλούς. Ο γνωσιακός
καπιταλισμός μπορεί να υπάρξει μόνο μέσω της άντλησης γνώσης που παράγεται έξω
από τα όρια της καπιταλιστικής επιχείρησης, ή από άτομα εντός της επιχείρησης
των οποίων η γνωσιακή παραγωγή είναι στην πραγματικότητα αυτόνομη, μη
ελεγχόμενη, εκ των υστέρων αξιοποιήσιμη αν και κατά κανόνα εξαγοράσιμη. Η
διατήρηση της κυριαρχίας του κεφαλαίου και η δυνατότητα να εμποδιστεί η ανάληψη
του ελέγχου των στόχων και των προϊόντων της παραγωγής από τους εργαζόμενους,
επιτυγχάνεται χάρη στη δραματική ενίσχυση των εξουσιών των κεφαλαιούχων. Η
υπερσυσσώρευση πλούτου και η στασιμότητα της μαζικής ζήτησης, οδήγησαν στην
εξάρτηση της οικονομικής δυναμικής από την υπερχρέωση (από την ανάγκη επένδυσης
του συσσωρευμένου χρηματικού πλούτου, και την ανάγκη πλασματικής αύξησης της
ζήτησης μέσω δανεισμού), και επομένως από μια διαχείριση των δημόσιων και
ιδιωτικών χρεών που έχει δραματικές επιπτώσεις για την παραγωγική ικανότητα και
τα κοινωνικά δικαιώματα.
Η
αμφισβήτηση και πόσο μάλλον η ανατροπή αυτού του καπιταλισμού, δεν μπορεί να
βασιστεί στην απόκτηση ταξικής συνείδησης απο τους εργαζόμενους και την
προγραμματική έκφραση αυτής της συνείδησης από ένα ή περισσότερα κόμματα. Ο
εργαζόμενος του γνωσιακού καπιταλισμού δεν χρειάζεται κάποιον να του υποδείξει
οτι το κεφάλαιο είναι απέναντί του (το κεφάλαιο τον διαβεβαιώνει καθημερινά οτι
κάτι τέτοιο ισχύει), και επίσης δεν κατέχει στην πλειοψηφία των περιπτώσεων μια
σταθερή θέση εργασίας η οποία να καθορίζει έναν εργασιακό χώρο στον οποίο
διεξάγεται η ταξική αντιπαράθεση. Καί επιπλέον η υπάρχουσα οικονομία
παρουσιάζει τεράστια ελλείμματα ως προς τις κοινωνικές ανάγκες, τις παραγωγικές
δυνατότητες, και την προστασία του περιβάλλοντος, που δεν θα καλυφθούν από τον
εργατικό έλεγχο στα υπαρκτά εργοστάσια ή υπηρεσίες. Η ταξική πάλη πρέπει σε
κάποιο βαθμό να πάρει τη μορφή της διεκδίκησης του ελέγχου των εργαζομένων επι
των επιχειρήσεων και υπηρεσιών οπου εργάζονται, αλλά σε καθοριστικό βαθμό
πρέπει να πάρει τη μορφή της ανάληψης ανεξάρτητων παραγωγικών ή οργανωτικών
πρωτοβουλιών οι οποίες αφορούν το περιεχόμενο και τη μορφή μιας παραγωγικής
δραστηριότητας νέας, ως προς την κάλυψη των αναγκών σε εμπορεύματα και κοινά
αγαθά, ως προς την οργάνωση και τη συνεργασία, και ως προς τη σύνδεση του
προσδιορισμού των αναγκών και την οργάνωση της κάλυψής τους με τις διαδικασίες
παραγωγής γνώσης.
Η
αιχμή της ταξικής πάλης εκδηλώνεται σήμερα με τις δυνατότητες που προσφέρουν οι
μορφές της ομότιμης (peer to peer) παραγωγής και της αλληλέγγυας οικονομίας.
Στην ομότιμη παραγωγή, εργαζόμενοι του γνωσιακού καπιταλισμού αναλαμβάνουν από
κοινού και ισότιμα την παραγωγή κοινών αγαθών, κατακτώντας καταρχάς την
ελευθερία της δημιουργικότητάς τους. Έχοντας όμως και τη δυνατότητα να εντάξουν
αυτή τη δραστηριότητά τους σε κινηματικούς προγραμματικούς στόχους που έρχονται
σε σύγκρουση με την καπιταλιστική παραγωγή και προσφορά αγαθών και υπηρεσιών.
Στην αλληλέγγυα οικονομία, πρωτοβουλίες για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών,
με δημοκρατικές μορφές οργάνωσης και ισότιμο καταμερισμό εργασίας, με τη
δημιουργία θέσεων εργασίας ή την αξιοποίηση εθελοντικής διαθεσιμότητας,
επιδιώκουν να διαμορφώσουν συσχετισμούς δυνάμεων μέσα στην ίδια την οικονομία,
και να επιτύχουν την υιοθέτηση ευνοϊκών δημόσιων πολιτικών. Σε οικονομίες και
κοινωνίες αποδιαρθρωμένες και πολλές φορές καταστραμένες απο τη νεοφιλελεύθερη
διαχείριση, η μαζική διανοητικότητα αποτελεί τη αναπόφευκτη βάση της
ανασυγκρότησης και της διαμόρφωσης των θεσμών που θα κάνουν αυτή την
ανασυγκρότηση δυνατή.
Από
τη στιγμή που ένα πολιτικό κόμμα ή μια πολιτική οργάνωση επιδιώκει να επηρεάσει
αυτή την αναγκαία διαδικασία μιας νέας ταξικής συγκρότησης και στρατηγικής
απάντησης, δεν αρκεί να κηρύττει την ταξική σύγκρουση και να καταγγέλει τον
καπιταλισμό (ο οποίος έχει πλέον δείξει το χειρότερό του πρόσωπο), αλλά πρέπει
να επιδιώξει να προσφέρει απαντήσεις στα πολλαπλά ερωτήματα που θέτει η ανάληψη
πρωτοβουλιών από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Κάποτε τα εργατικά κόμματα
αντανακλούσαν τις ιεραρχίες της εκμηχανισμένης βιομηχανίας και της τεϋλορικής
οργάνωσης της εργασίας: ήταν οι μάναντζερς της ταξικής πάλης, η οποία
διεξαγόταν από τους χειρωνακτικά εργαζόμενους. Σήμερα τα μέλη των αριστερών
κομμάτων και οργανώσεων δεν είναι παρά άτομα ενταγμένα στη μαζική
διανοητικότητα, πράγμα που σημαίνει απλά οτι μπορούν να συμβάλουν στην
κοινωνική και γνωσιακή συγκρότησή της. Αλλά η δυνατότητά τους να παρέμβουν
εξαρτάται από το πώς θα εμπλακούν άμεσα στα σημεία αιχμής της ταξικής δράσης,
και στην παραγωγή γνώσης που χρειάζεται η οργάνωση των νέων μορφών της.
[ΠΛΡ,
12-11-2014]
[1] Βλ. Carlo
Vercellone, From Formal
Subsumption to General Intellect: Elements for a Marxist Reading of the Thesis
of Cognitive Capitalism, Historical Materialism, 15 (2007)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου