Ποιά είναι τα αίτια της επίθεσης που δέχεται το εκπαιδευτικό σύστημα; Πρόκειται για την αναπροσαρμογή του πλαισίου λειτουργίας του για την εξυπηρέτηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου, ή για κάτι πιό σημαντικό ακόμα για την επιβίωση του καπιταλιστικού συστήματος; Οι καπιταλιστικές κοινωνίες βρίσκονται αντιμέτωπες με τη ριζική αλλαγή της σχέσης των ανθρώπων με τη γνώση, και επομένως της σχέσης της εργασίας με τη γνώση, που θέτει σε αμφισβήτηση το σύνολο των κοινωνικών ιεραρχιών που αποτέλεσαν το θεμέλιο της κυριαρχίας του κεφαλαίου. Η μεταρρύθμιση της καπιταλιστικής εκπαίδευσης είναι ένα βασικό εργαλείο για την αντιμετώπιση της απειλής που αποτελεί αυτή η εξέλιξη. Δεν είναι μια αλλαγή που επιδιώκει απλώς να ενισχύσει την πλευρά του κεφαλαίου απέναντι στην εργασία, και της ιδιωτικής οικονομίας απέναντι στο δημόσιο τομέα, αλλά μια καθοριστική προσπάθεια να εξουδετερωθεί, ή τουλάχιστο να αποδυναμωθεί, η συσσώρευση γνώσεων και γνωστικών ικανοτήτων από την πλευρά των εργαζομένων και της πλειοψηφίας των πολιτών.
Ως τις δεκαετίες του ‘50 και του ‘60 του 20ου αιώνα, η μορφή εργασίας που κυριάρχησε ήταν η χειρωνακτική εργασία, ενώ η διανοητική δραστηριότητα ήταν το προνόμιο της τάξης των καπιταλιστών και των ιδιοκτητών μέσων παραγωγής, και του άμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο υπηρετούσε την καπιταλιστική επιχείρηση και την καπιταλιστική οικονομία ευρύτερα. Το εκπαιδευτικό σύστημα ήταν διαρθρωμένο και ιεραρχημένο για να υπηρετεί το διαχωρισμό χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας και τις ενδιάμεσες κοινωνικές και γνωσιακές διαφοροποιήσεις, και να επιβεβαιώνει με αυτό τον τρόπο τον κυρίαρχο ρόλο του κεφαλαίου σχετικά με την οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας. Η αποδοχή της ένταξης σε μια κοινωνική θέση ήταν συγχρόνως και αποδοχή της ύπαρξης ανυπέρβλητων ορίων σε οτι αφορά το διαθέσιμο γνωστικό κεφάλαιο του καθενός και τις γνωστικές ικανότητές του.
Το πέρασμα όμως από μια κοινωνία όπου η εργασία είναι κατά κύριο λόγο χειρωνακτική σε μια κοινωνία όπου είναι κατά κύριο λόγο διανοητική, έχει ανατρέψει τις βάσεις στις οποίες στηριζόταν, τόσο η κοινωνική ιεραρχία, όσο και η λειτουργικότητα του ιεραρχημένου εκπαιδευτικού συστήματος, σε σχέση με την καπιταλιστική αναπαραγωγή. Η διανοητική εργασία που αναπτύχθηκε ως ανάγκη της σύγχρονης παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, ως αποτέλεσμα της μαζικής πλέον πρόσβασης στην εκπαίδευση, αλλά και ως αποτέλεσμα της γενικευμένης πρόσβασης σε γνώσεις και πληροφορίες μέσω διαδικτύου, αποτέλεσε έναν παράγοντα εξίσωσης και αυτονόμησης των γνωστικών ικανοτήτων και των γνώσεων, σε σχέση με τις επιδιώξεις και τις μορφές οργάνωσης και διοίκησης της παραγωγής.
“Η νέα ουσία της εργασίας τείνει, από τη φύση της, να αυτονομηθεί, χάνοντας την εξάρτησή της από το κεφάλαιο σε οτι αφορά την οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας, με την έννοια οτι μόνο αυτό μπορούσε να αξιοποιήσει με χρηματικούς όρους το πλεόνασμα της παραγωγής”*. Η παραγωγική δυνατότητα της διανοητικής εργασίας υπερβαίνει επομένως κατά πολύ την αξιοποίησή της από την καπιταλιστική επιχείρηση. Παράλληλα, η ανάπτυξη της “μαζικής διανοητικότητας” (Τόνι Νέγκρι), οδηγεί στο εσωτερικό του εκπαιδευτικού συστήματος σε μια σύγκρουση ανάμεσα στην ιεραρχημένη λειτουργία και την εξειδίκευση των γνωστικών αντικειμένων αφενός, και τις ικανότητες για ευρύτερες παρεμβάσεις σχετικά με την κοινωνική και παραγωγική οργάνωση και συγκρότηση, αλλά και σχετικά με το ρόλο της εκπαίδευσης, αφετέρου. Η σύγκρουση αυτή είναι ταυτοχρόνως η αιτία της κρίσης της εκπαίδευσης και η αιτία της συνεχούς επανεμφάνισης των φοιτητικών κινημάτων στην κεντρική πολιτική σκηνή των χωρών του Βορρά, αλλά και των χωρών του Νότου.
Η νεοφιλελεύθερη απάντηση σε αυτή την κρίση επιδιώκει να συγκρατήσει αλλά και να αξιοποιήσει την επέκταση της διανοητικής εργασίας. Οι πολιτικές της εξατομίκευσης των εργασιακών συμβάσεων και της εγκαθίδρυσης μιας μόνιμης ανασφάλειας ως προς την απασχόληση, συνδυάζεται με την προσπάθεια κατάργησης των δημόσιων εκπαιδευτικών πολιτικών και την αντικατάστασή τους με τις ατομικές επιλογές στο πλαίσιο μιας αγοράς ιδιωτικών υπηρεσιών εκπαίδευσης. Αυτή η επιλογή συνδυάζεται και με τη μείωση του κόστους της εκπαίδευσης για τον κρατικό προϋπολογισμό, και την εξοικονόμηση πόρων προς όφελος της χρηματοπιστωτικής σφαίρας. Το περιεχόμενο των σπουδών δεν πρέπει πλέον να ορίζεται με λογικές δημοσίου συμφέροντος και μακροχρόνιων οικονομικών και κοινωνικών στρατηγικών, αλλά να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του επιχειρηματικού κόσμου και στις βραχυπρόθεσμες επιλογές της κερδοφορίας που χαρακτηρίζουν την επιχειρηματική λογική. Η διανοητική εργασία πρέπει να εξαγοραστεί ή να υποταχθεί και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να αξιοποιηθεί.
Η κρίση της καπιταλιστικής εκπαίδευσης οδηγεί στην πολιτικοποίηση των φοιτητικών κινημάτων, αλλά δεν οδηγεί αυτόματα στην υπέρβαση του ιεραρχημένου και επαγγελματοκεντρικού εκπαιδευτικού συστήματος. Η αξιοποίηση του γνωστικού κεφαλαίου που είναι συσσωρευμένο στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τόσο στο επίπεδο των καθηγητών, όσο και στους φοιτητές και σπουδαστές, δυσκολεύεται να περάσει από την κατανόηση της λογικής της νεοφιλελεύθερης μεταρρύθμισης, στη συγκροτημένη παρέμβαση για μια γνωστική παραγωγή προς όφελος της αλληλεγγύης, της μακροχρόνιας βιωσιμότητας και της δημοκρατίας. Μια τέτοια όμως μετεξέλιξη των κινημάτων στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί σήμερα μια απτή δυνατότητα αλλά αποτελεί και μια επείγουσα ανάγκη. “Η εκπαίδευση θα τείνει να αποτελέσει τη μεγάλη κινητήρια δυναμη της βιώσιμης ανάπτυξης τον 21ο αιώνα. Μόνο κοινωνίες περισσότερο εκπαιδευμένες, περισσότερο μορφωμένες, περισσότερο συνειδητές τελικά, σχετικά με τις δικές τους πραγματικότητες και δυνατότητες, θα είναι σε θέση να εξανθρωπίσουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, όπως και τις σχέσεις μας με το οικοσύστημα. Αλλά την ίδια στιγμή που η εκπαίδευση είναι το μεγάλο στοίχημα, είναι ταυτοχρόνως το μεγάλο πρόβλημα”*.
............
Alfonso Vásquez, Lo que el trabajo esconde, lo que la educación revela. www.hobest.es/publicaciones/articulos-publicados
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου