Ταξική συνείδηση ή general intellect;

Η σχέση της εργασίας με το κεφάλαιο είναι μια σχέση εκμετάλλευσης, μια σχέση άντλησης υπεραξίας, αλλά είναι και μια σχέση που αφορά τον έλεγχο από την εργασία ή το κεφάλαιο της γνώσης που απαιτεί η παραγωγική διαδικασία. Ο Μάρξ, που δεν είχε ασχοληθεί μόνο με τον καπιταλισμό της μεγάλης εκμηχανισμένης βιομηχανίας, είχε παρουσιάσει τις διαφορετικές μορφές που πήρε και θα έπαιρνε στο μέλλον η υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο. Επρόκειτο πρώτα για την τυπική υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο, κατά την οποία η γνώση της παραγωγικής διαδικασίας παρέμενε στους εργαζόμενους, αλλά το κεφάλαιο χρηματοδοτούσε την παραγωγή, διακινούσε το προϊόν και είχε τη δυνατότητα να προσλάβει και να απολύσει. Στη συνέχεια ο εκμηχανισμένος καπιταλισμός και αργότερα ο τεϋλορισμός, οδήγησαν στην πραγματική υπαγωγή της εργασίας, δηλαδή στο έλεγχο της γνώσης από το κεφάλαιο, μέσω των μηχανών και της διοίκησης και οργάνωσης (management), και επομένως στην ένταξη του ελέγχου “των διανοητικών εξουσιών επι της παραγωγής” στην ταξική σύγκρουση στους χώρους παραγωγής και στην κοινωνία. Σε μια τρίτη περίοδο, προέβλεπε την επέκταση του general intellect (της μαζικής διανοητικότητας) που θα μετέφερε πλέον τον έλεγχο των γνώσεων οι οποίες αφορούν την παραγωγική διαδικασία και την οργάνωση της οικονομίας, στη μεγάλη μάζα του εργαζόμενου πληθυσμού[1].