Η εκπαίδευση σε έναν πεπερασμένο κόσμο

Κάποιοι οικολόγοι ή υποστηρικτές της αποανάπτυξης, ή καμμιά φορά ο υπουργός Περιβάλλοντος, είχαν ένα παππού στο χωριό, που φρόντιζε αν και αξιοποιούσε ένα βοσκότοπο και το παρακείμενο δάσος μαζί με τους γείτονές του, είχε το δικό του μπαξέ και ανακύκλωνε οτι περίσσευε, κάνοντας λίπασμα ή ταϊζοντας τις κότες, δεν ήταν φτωχός, δεν ήταν πλούσιος και ήξερε καλά οτι έκανε στο χώρο όπου ζούεσ εκαι εργαζόταν. Ο παππούς αυτός απέχει έτη φωτός από τον μεσοαστό των πόλεών μας, που όλοι θέλουν να καλοπιάνουν, αλλά δεν είναι ευχαριστημένος με κανένα επίπεδο κατανάλωσης, συμβάλει μεθοδικά στην κατασπατάληση φυσικών πόρων, και στην μείωση της βιοποικιλότητας, ζεί στην πολυκοσμία και τα μποτιλιαρίσματα, πιστεύοντας οτι ο διπλανός του φταίει για όλα, και αγνοώντας περίπου τα πάντα που αφορούν την επιβίωσή του σε αυτό τον πλανήτη.

Κανονικά εδώ και πολύ καιρό μπορούμε αν θέλουμε να μάθουμε οτι η ζωή των ανθρώπινων κοινωνιών στον πλανήτη, έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχιζόμενη μείωση και υποβάθμιση των φυσικών πόρων, οτι με άλλα λόγια ζούμε σε ένα πεπερασμένο κόσμο, τον οποίο αντιμετωπίζουμε ως μια ανεξάντλητη πηγή εισροών για τη βιομηχανία, την αγροτική οικονομία και την προσφορά υπηρεσιών. Αλλά για να τα μάθουμε όλα αυτά πρέπει να κάνουμε μια συνεχή ατομική προσπάθεια, γιατί ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνει κανείς οτι χρειάζεται για να ζήσει ως εργαζόμενος και ως πολίτης, μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, δεν επιτρέπει τη συστηματική διάδοση αυτής της γνώσης, αλλά ούτε ασχολείται με το πώς θα μπορέσουν οι κοινωνίες μας να βγάλουν τα κατάλληλα συμπεράσματα για τους τρόπους με τους οποίους πρέπει να λειτουργούν και να αποφασίζουν.

Ο φορντιστικός καπιταλισμός, που αποτελεί για τον περισσότερο κόσμο το πρότυπο μιας ευημερούσας και καλά οργανωμένης κοινωνίας, αντιμετώπισε την εκπαίδευση ως το μέσο απόκτησης επαγγελματικών γνώσεων, που επιτρέπει την ένταξη στις ιεραρχημένες και αυταρχικές δομές της καπιταλιστικής παραγωγής, ενώ οι γνώσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν για την κριτική και δημιουργική παρέμβαση του πολίτη, είναι ελλειπείς και μπορούν να εμπλουτιστούν πραγματικά μόνο σε συνάρτηση με την ταξική καταγωγή, το οικογενειακό μορφωτικό επίπεδο και το εισόδημα. Η αυτόνομη δυναμική που χαρακτηρίζει σε κάθε κοινωνία την απόκτηση γνώσεων, σε μικρό βαθμό έχει τη δυνατότητα να στραφεί πρός μια κριτική εναλλακτική σκέψη, που όταν εκδηλώνεται αφορά στιγμιαίες παρεμβάσεις του “πλήθους”, ή νησίδες κοινωνικής και θεσμικής καινοτομίας. Ο νεοφιλελευθερισμός, με τη συστηματική προσπάθεια σύνδεσης της εκπαίδευσης με την κερδοφορία των επιχειρήσεων και ειδικότερα των ιδιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, επιδιώκει να εξαλείψει την οποιαδήποτε παραγωγή και διάδοση γνώσης με ανεξάρτητους και εναλλακτικούς στόχους.

Είναι πλέον αποδεδειγμένο οτι η επιβίωση της κοινωνίας των ανθρώπων θα εξαρτηθεί σε καθοριστικό βαθμό από τη συνειδητοποίηση του γεγονότος οτι ζούμε σε έναν πεπερασμένο κόσμο, και οτι πρέπει να στρέψουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και δραστηριοποιούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση. Θεματικές όπως η σύνδεση του περιβάλλοντος με τη φύση, την παραγωγή και την εργασία, όπως η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, σε σχέση με το σχεδιασμό και τη διοίκηση πολιτικών για την παραγωγή, την κοινωνία και το περιβάλλον, και όπως η σχέση δημόσιων υπηρεσιών, κοινωνικών πολιτικών, και συνθηκών ζωής και υγείας των πολιτών, μπορούν να εισαχθούν στα εκπαιδευτικά προγράμματα, σε συνδυασμό με την εξοικείωση με τις πραγματικές πρακτικές των δημοσίων θεσμών και των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Δεν αρκεί να είμαστε για τη δημοκρατία, την κοινωνική ισότητα, την ισορροπία με το περιβάλλον. Χρειάζεται να μαθαίνουμε θεωρητικά και πρακτικά πώς αυτοί οι στόχοι επιτυγχάνονται.

Η ιδέα οτι επειδή οι εργαζόμενοι και οι πολίτες μπορούν να εκφέρουν γνώμη, μπορούν και να σχεδιάσουν και να διαχειριστούν τη μεγαλύτερη αλλαγή στην παραγωγική και κοινωνική οργάνωση στην ιστορία της ανθρωπότητας, πρέπει να αντιμετωπιστεί κριτικά. Καμμία μεγάλη αλλαγή στην πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών, ιδιαίτερα κατά την βιομηχανική περίοδο, δεν έγινε ποτέ χωρίς παραγωγή και αξιοποίηση νέας γνώσης, και μια αλλαγή που επιδιώκει να είναι εξισωτική και βασισμένη στη δημοκρατία για όλους, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς συσσώρευση και διάδοση στους πολλούς των απαιτούμενων γνώσεων.